tussen Gouw & Watering II

Mallegat, Sigaar, Texel, Het Hofje en de Polder van Wijb Verwer

oude veldnamen in het Westzijderveld / 8

Mallegat
Het perceel Mallegat ligt zowel aan de Gouw als aan de Mallegatsloot, de sloot die leidt naar het Mallegat, de opening – het ‘gat’ – in de (Lagen)dijk van de Zaan waar sinds 1634 de Mallegatsluis ligt.¹ De veldnaam Mallegat is uiteraard ontleend aan de waternaam Mallegatsloot.

De waternaam Mallegat is ook bekend uit Zuid-Holland, o.a. uit Katwijk aan Zee en Rotterdam. Mallegat zal een speelse vervorming zijn van maalgat, met malen in de betekenis ‘draaien, wielen, wervelen’, zoals in maalstroom ‘draaikolk, wieling’. Vgl. mallemolen ‘draaimolen’. ♪In de mallemolen van het leven / draai je allemaal je eigen rondje mee.♪

Sigaar
Het benoemingsmotief is helder: de Sigaar is genoemd naar zijn sigaarvorm. Deze veldnaam kan hooguit twee eeuwen oud zijn, aangezien het woord sigaar pas in 1808 voor het eerst is geattesteerd.² Daarom zal deze naam ontbreken in het maatboek van Dirk IJff Cornelisz.. Het perceel zelf is mogelijk wel opgenomen, maar dan onder een andere naam.

Een lang en smal als de Sigaar werd ook wel ‘Kouse(n)band’ genoemd of, in het Guisveld, ‘Wandelstok’ (Grote Wandelstok en Kleine Wandelstok). Wellicht speelde bij de Sigaar ook mee dat beide einden taps toeliepen.

Texel
Bijna aan het kruispunt van de Gouw en de Weelsloot, tegenover het molentje De Jonge Dirk, ligt een lang perceel dat op de veldnamenkaart Tessel heet. Hier zal het Waddeneiland Texel zijn bedoeld. Het bewuste vaarperceel wordt ermee voorgesteld als een eilandje, zoals een ander vaarperceel in dit gebied de naam ‘Lombok’ had.

Het Hofje
Op de veldnamenkaart is op de westkant van Tessel ‘Het Hofje’ gesitueerd. Het perceeltje erboven, grenzend aan de Weelsloot, is (schijnbaar) naamloos; ¿is dát soms Het Hofje?

Hof kan verschillende betekenissen hebben. Ik denk dat het hier de betekenis ‘tuin’ heeft; misschien lag hier een moestuin. Hof kan echter ook zijn gebruikt in de betekenis ‘{regionaal, archaïsch} omheind stuk grond beplant met bloemen, kruiden of bomen’ (Van Dale).³ Het Hofje zou dan een recreatielandje zijn geweest, waar een gegoede familie zich op een mooie dag verpoosde, ‘diverteerde’.

Polder van Wijb Verwer
Een van de straten in de wijk Westerkoog heet de Verwerakker. Deze naam zal zijn ontleend aan de veldnaam Polder van Wijb Verver. Het is een groot perceel dat grenst aan de Gouw. Waarom het ‘polder’ heet, is duidelijk: het is een onderbemaling, een poldertje binnen de Polder Westzaan, waar een weidemolentje, een petmolen, het binnenwater op peil houdt.

Maar wie was Wijb Verwer?
Hoogstwaarschijnlijk was het een Wijbrand Verwer uit Westzaan. Ik ben op internet tot nu toe vier Westzaanse Wijbrand Verwers tegengekomen. De eerste is Wijbrand Claas Verwer (*± 1740). Zijn kleinzoon Wijbrand Verwer (1810-1881) was ‘landman’ (boer) en slachter. Diens zoon Klaas (1837-1893), de achterkleinzoon dus van de oude Wijbrand, was eveneens slachter. Klaas had een jongere broer Wijbrand (1846-1946) en noemde zijn enige zoon ook weer Wijbrand (±1863-1928). Laatstgenoemde, de achterachterkleinzoon van Wijbrand I, verhuisde al vroeg naar Utrecht en zal niet de Wijb van de Polder van Wijb Verver zijn geweest.
¿Zouden de Verwers zich ook hebben beziggehouden met vetweiderij en weidden zij in hun ‘poldertje’ jongvee, dat ze vervolgens zelf slachtten?

Dirk Glandorf

1 De Mallegatsluis verving een iets zuidelijker gelegen sluis. De Mallegatsloot vormde de grens tussen de voormalige gemeenten Zaandam en Koog aan de Zaan.
3 xxx.
3 Boekenoogen geeft bij het lemma hof o.a. deze attestatie: Van Gerrit Thuynier, van Aechtje Paulus, t’hoff (1665, Krommenie). “Naamoorsprong onbekend”, schrijft hij. Aafje Gijssen vermeldt in haar dagverhaal verschillende bezoekjes aan een hof. Zij gebruikt echter het woord tuyn.

Referenties
Het dagverhaal van Aafje Gijsen, 1773-1775, toegelicht en van aantekeningen voorzien door J.W. van Sante, 1986, d.d. 28-04, 25-06 en 01-07-1774 en 10-06-1775.
G.J. Boekenoogen, De Zaansche volkstaal, 1897, lemma’s hof en Mallegat.
Woordenboek der Nederlandsche Taal (WNT), lemma’s hof, kolk en maalstroom (gepubliceerd in 1905, 1939 resp. 1904).
Etymologisch woordenboek van het Nederlands (EWN) 4: S-Z, 2009, lemma sigaar.
Gemeentewerken Koog aan de Zaan, ‘Benaming gronden in het Westzijderveld te Koog a/d Zaan’ [veldnamenkaart in de Beeldbank v.h. Gemeentearchief Zaanstad], 1972.
Wikipedia-artikelen Mallegat (toponiem), Mallegat (Rotterdam) en Katwijk aan Zee (d.d. 03-04-2025).

» De Bankies, Henstuk, Kerkhof, De Stinkerd en De IJzeren Ven
» Baanakker, Mosakker, Slijpakker en Turfakker.
» Breedje, Klampakker, Smidslandje, Tweebeen en De Driehond.
» Lombok, ’t Sloppie en Weeshuisland.
» Kouseband, Pruthuisstuk en Ruigebol.
» Legerstuk, De Grote Vijver en Vijvertje.
» index

» Etymologiebank: het lemma sigaar.

Geplaatst op 3 april 2025, het laatst gewijzigd op 2 juli 2025.

© de 5e Verdieping 2025