tussen Gouw & Watering II

Mallegat, Sigaar, Texel, Het Hofje en de Polder van Wijb Verwer

oude veldnamen in het Westzijderveld / 8

Mallegat
Het perceel Mallegat ligt zowel aan de Gouw als aan de Mallegatsloot, de sloot die leidt naar het Mallegat, de opening – het ‘gat’ – in de (Lagen)dijk van de Zaan waar sinds 1634 de Mallegatsluis ligt.¹ De veldnaam Mallegat is uiteraard ontleend aan de waternaam Mallegatsloot.

De waternaam Mallegat is ook bekend uit Zuid-Holland, o.a. uit Katwijk aan Zee en Rotterdam. Ik denk dat mallegat een speelse vervorming is van maalgat, waarin malen de betekenis ‘draaien, wielen, wervelen’ heeft, als in maalstroom ‘draaikolk, wieling’. Vgl. mallemolen ‘draaimolen’. ♪In de mallemolen van het leven / draai je allemaal je eigen rondje mee.♪

Sigaar
Het benoemingsmotief is helder: de Sigaar is genoemd naar zijn sigaarvorm. Deze veldnaam kan hooguit twee eeuwen oud zijn, aangezien het woord sigaar pas omstreeks 1800 zijn intrede deed in de Nederlandse taal.² Daarom zal deze naam ontbreken in het maatboek van Dirk IJff Cornelisz.. Het perceel zelf is mogelijk wel opgenomen, maar dan onder een andere naam.

Een lang en smal als de Sigaar werd ook wel ‘Kouse(n)band’ genoemd of, in het Guisveld, ‘Wandelstok’ (Grote Wandelstok en Kleine Wandelstok).

Texel
Bijna aan het kruispunt van de Gouw en de Weelsloot, tegenover het molentje De Jonge Dirk, ligt een lang perceel dat op de veldnamenkaart letterlijk Tessel heet. Hier zal het Waddeneiland Texel zijn bedoeld. Het bewuste vaarperceel wordt ermee voorgesteld als een eilandje, zoals een ander vaarperceel in dit gebied de naam ‘Lombok’ had.

Het Hofje
Op de veldnamenkaart is op de westkant van Tessel ‘Het Hofje’ gesitueerd. Het perceeltje erboven, grenzend aan de Weelsloot, is (schijnbaar) naamloos; ¿is dát soms Het Hofje?

Hof kan verschillende betekenissen hebben. Ik denk dat het hier de betekenis ‘tuin’ heeft, in het bijzonder ‘{regionaal, archaïsch} omheind stuk grond beplant met bloemen, kruiden of bomen’ (Van Dale), geen moestuin dus.³ Het Hofje zou dan een recreatielandje kunnen zijn geweest, waar een gegoede familie zich op een mooie dag verpoosde, ‘diverteerde’.

Polder van Wijb Verwer
Een van de straten in Westerkoog heet de Verwerakker. Deze naam zal zijn ontleend aan de veldnaam Polder van Wijb Verver. Het is een groot perceel dat grenst aan de Gouw. Waarom het ‘polder’ heet, is duidelijk: het is een onderbemaling, een poldertje binnen de Polder Westzaan, waar een weidemolentje, een petmolen, het binnenwater op peil houdt.

Maar wie was Wijb Verwer?
Hoogstwaarschijnlijk was het een Wijbrand Verwer uit Westzaan. Ik heb tot nu toe vier Westzaanse Wijbrand Verwers kunnen vinden, waarvan de vroegste, Wijbrand Claas Verwer, rond 1740 geboren werd. Klaas Verwer (1837-1883), wiens zoon Wijbrand heette, was van beroep slachter. Er was kennelijk een link met de veehouderij. ¿Zouden de Verwers zich ook hebben beziggehouden met vetweiderij en weidden zij in hun ‘poldertje’ jongvee, voor de slacht?

Dirk Glandorf

1 De Mallegatsluis verving een iets zuidelijker gelegen sluis. De Mallegatsloot vormde de grens tussen de voormalige gemeenten Zaandam en Koog aan de Zaan.
3 Het EWN geeft als vroegste attestatie 1808.
3 Boekenoogen geeft bij het lemma hof o.a. deze attestatie: Van Gerrit Thuynier, van Aechtje Paulus, t’hoff (1665, Krommenie). “Naamoorsprong onbekend”, schrijft hij. Aafje Gijssen vermeldt in haar dagverhaal verschillende bezoekjes aan een hof. Zij gebruikt echter het woord tuyn.

Referenties
Het dagverhaal van Aafje Gijsen, 1773-1775, toegelicht en van aantekeningen voorzien door J.W. van Sante, 1986, d.d. 28-04, 25-06 en 01-07-1774 en 10-06-1775.
G.J. Boekenoogen, De Zaansche volkstaal, 1897, lemma’s hof en Mallegat.
Woordenboek der Nederlandsche Taal (WNT), lemma’s hof, kolk en maalstroom (gepubliceerd in 1905, 1939 resp. 1904).
Etymologisch woordenboek van het Nederlands (EWN) 4: S-Z, 2009, lemma sigaar.
Gemeentewerken Koog aan de Zaan, ‘Benaming gronden in het Westzijderveld te Koog a/d Zaan’ [veldnamenkaart in de Beeldbank v.h. Gemeentearchief Zaanstad], 1972.
Wikipedia-artikelen Mallegat (toponiem), Mallegat (Rotterdam) en Katwijk aan Zee (d.d. 03-04-2025).

» De Bankies, Henstuk, Kerkhof, De Stinkerd en De IJzeren Ven
» Baanakker, Mosakker, Slijpakker en Turfakker.
» Breedje, Klampakker, Smidslandje, Tweebeen en De Driehond.
» Lombok, ’t Sloppie en Weeshuisland.
» Kouseband, Pruthuisstuk en Ruigebol.
» Legerstuk, De Grote Vijver en Vijvertje.
» index

» Etymologiebank: het lemma sigaar.

Geplaatst op 3 april 2025, gewijzigd op 4 april 2025.

© de 5e Verdieping 2025