Lombok, ’t Sloppie en Weeshuisland

oude veldnamen in het Westzijderveld / 3

De heer Hartog, oud-directeur gemeentewerken van Koog aan de Zaan, geeft in zijn artikel over de straatnaamgeving van Plan Westzijderveld een reeks veldnamen die om uiteenlopende redenen niet zijn geselecteerd. Daartoe behoren Lombok en ’t Sloppie. Lombok werd mogelijk een tikkeltje te wild of te koloniaal bevonden, ’t Sloppie werd afgekeurd omdat die naam negatieve associaties opriep en daarmee de woningwaarde zou drukken. Weeshuisland kwam wél door de selectie en is een straatnaam geworden.¹ Het kan zijn dat de veldnaam eigenlijk Weeshuisstuk of Weeshuisven o.i.d. was, want veel namen werden enigszins aangepast. De oorspronkelijke naam moet zijn te vinden op de kaart met de veldnamen van het plangebied.

Lombok
Hartog schrijft:

Een raadsel is gebleven en nog niet opgelost. Het gebied ten westen van de Watering is genaamd „Oost-Indiën”. Niet alleen op het aangegeven kaartje maar ook op de kadastrale kaart van sektie A.

De naam „Lombok” voor een van de landerijen geeft een relatie met „Oost-Indiën”. Mogelijk dat deze naam voor de Kogers te maken heeft met „overzeesche gebiedsdelen” (over de Watering). Geen van de Zaanse historici heeft mij hierover kunnen inlichten.

Een naamkundige had het antwoord wel geweten. Namen als Oost-Indiën en Lombok illustreren het in de toponymie bekende benoemingsmotief om perifere akkers en nederzettingen te noemen naar verre buitenlandse oorden.² Het vaarland ‘over de Watering’ was voor Koger boeren Verweggistan. Dat gold ook voor Westzaanse boeren met land in Oost-Indiën, dat vanuit hun perspectief ‘over de Gouw’ lag. Bij de naam Oost-Indiën, als het ware een archipel van vaarpercelen, is Lombok zonder meer een toepasselijke naam voor een enkel perceel, een ‘eilandje’, binnen dat vaarlandcomplex.

’t Sloppie
Tegenwoordig kennen we slop vooral van de samenstelling sloppenwijk. Hierin is slop een nauwe doorgang, een steeg. Sloppie is dan de Hollandse verkleinvorm. Misschien is sloppie ‘steegje’ in dit geval gebruikt voor een klein, smal perceel dat twee grotere percelen met elkaar verbond. Ook hier zou Hartogs veldnamenkaart uitsluitsel kunnen geven. Een alternatieve, en wat mij betreft plausibelere verklaring is dat sloppie de verkleinvorm is van een gesubstantiveerd adjectief, namelijk van slop,³ een variant van slap, in de betekenis ‘(v.d. bodem) niet stevig’. Een sloppie was dan wat we tegenwoordig een ‘veentje’ noemen. De variant slop is met name bekend uit het Fries. Is Zaans slop een Fries relict?

Weeshuisland
Bij de veldnaam Weeshuisland bevinden we ons op vastere bodem. Dit land zal in bezit zijn geweest van een weeshuis. Ik stel mij voor dat het ooit was gelegateerd en dat het weeshuisbestuur de akker vervolgens had verpacht aan een boer. Aangenomen dat het bewuste weeshuis in de Koog stond, gaat het om het Diaconiehuis van de Nederlands-hervormde gemeente, Zuideinde 83 (anno 1860), of om het weeshuis van de doopsgezinde gemeente van Koog en Zaandijk. In dat laatste geval zal het oorspronkelijk niet het weeshuis aan de Lagendijk hebben betroffen, want dat dateert pas uit 1910, maar om zijn voorganger, het doopsgezinde weeshuis dat in 1698 was gebouwd op de Kogerhem, het buitendijkse land waaraan Koog aan de Zaan zijn naam te danken heeft. Twee illustere Zaanse kooplieden waren als toezichthouder bij de bouw betrokken: Claas Arisz. Caeskoper namens de Koog, Jacob Cornelisz. Honig namens Zaandijk.

Dirk Glandorf

1 Lombok, ’t Sloppie en Weeshuisland staan niet in De Zaansche volkstaal.
2 Vgl. Veldnamen in Nederland, p. 34, waar ook Lombok wordt vermeld (niet specifiek als Zaanse veldnaam).
3 In Veldnamen in Nederland, p. 61, in het hoofdstuk over benoeming naar de bodemgesteldheid, is de veldnaam Slap opgenomen.

Referenties
Wurdboek fan de Fryske taal (WFT), lemma slopI.
G.J. Boekenoogen, De Zaansche volkstaal, 1897.
M. Schönfeld, Veldnamen in Nederland, 2e druk 1950 (ongewijzigde herdruk 1980).
J. Hartog, ‘Straatnaamgeving Plan Westzijderveld (Havenzathe)’, personeelsblad Stadsontwikkeling en Openbare Werken Zaanstad, jg. 5, nr. 2.
Bert Koene, De Caeskopers; een Zaanse koopmansfamilie in de Gouden Eeuw, 2011, p. 123.

» De veldnamen Kouseband, Pruthuisstuk en Ruigebol.
» De straatnaam Legerland.
» index

Geplaatst op 18 februari 2025, het laatst gewijzigd op 21 februari 2025.

© de 5e Verdieping 2025