tussen Gouw & Watering I

De Bankies, Henstuk, Kerkhof, De Stinkerd en De IJzeren Ven

oude veldnamen in het Westzijderveld / 7

Het gebied tussen de Gouw en de Watering, de Mallegatsloot en de Weelsloot heet op de oude topografische kaart Oost-Indië. Zowel Koger als Westzaanse boeren hadden er land.¹ Dat blijkt ook uit de naamgeving. Het naampaar Middenstuk en Achterstuk verraadt een oostelijk, Koger perspectief, want het Achterstuk lag ten westen van het Middenstuk, ‘Achter-’ in de ogen van een boer uit de Koog.

Henstuk
De naam Henstuk duidt mogelijk op een westelijk, Westzaans perspectief. Hen was namelijk een variant van heinde ‘dichtbij’.² Het zou kunnen zijn dat het perceel voor een Westzaanse boer zijn eerste stuk land was als hij over de Gouw bij zijn vaarland in Oost-Indië aankwam. Het Henstuk lag voor hem, relatief gezien, hen, dichtbij.

De Bankies
Gerrit Jacob Boekenoogen schrijft onder het lemma bank: “In namen van stukken land betekent het woord een laag in de grond.” Als voorbeeld geeft het onder meer “De Bankjes (weiland op de Koog).” Boekenoogens De Bankjes zal identiek zijn met De Bankies op de veldnamenkaart.

Kerkhof
Het Kerkhof was een geïsoleerd perceel in het centrum van Oost-Indië. Het lijkt uitgesloten dat er ooit een begraafplaats heeft gelegen. Van mensen althans. ¿Was het een veekerkhof? In de 18e eeuw waren er herhaaldelijk uitbraken van de veepest, een virusziekte die in korte tijd hele veestapels decimeerde. De kadavers werden ver in het land begraven en de begraafplaats werd niet meer begraasd. Door de naam Kerkhof bleef het perceel gemarkeerd als gevaarlijk terrein.

De Stinkerd
De Stinkerd is overduidelijk een pejoratieve naam. Schönfeld vermeldt de veldnamen De Stinkerd (Gelderland) en Stjonkert (Friesland) en geeft als mogelijke verklaringen ‘weide die te laat bemest is’ of ‘weide waarin te veel gras groeit, zodat het door het vee vertrapt wordt’. Voor de Zaanse veldnaam De Stinkerd (op de veldnamenkaart De Stinkert; oude spellingvariant) zou ik een andere verklaring willen aandragen:

Stinkerd is letterlijk iets dat, iemand die stinkt. In het West-Fries (en in het Zaans?) heeft het ook de afgeleide betekenis ‘viezerik, smeerlap’ (eigenlijk ‘iemand die stinkt’). De Stinkerd, in de persoonsaanduidende betekenis (vgl. rijke stinkerd), zou dan metaforisch zijn gebruikt: ‘een stuk land, verwaarloosd (verruigd) als een stinkerd’. Ook De Ruigebol en De Vetlap kunnen zo worden verklaard.

De IJzeren Ven
Opvallend is dat slechts 4 van de ca. 185 namen op de veldnamenkaart ven-namen zijn: Jan Sluizerven, De IJzeren Ven en het naampaar Noorderven en Zuiderven, alle vier gelegen in Oost-Indië. De eerste twee percelen bestaan nog; ze grenzen aan de Gouw.

Een ven (Oudnederlands fenne) is in de woorden van de Dikke Van Dale: ‘{regionaal} gras- of weiland, in tegenstelling met hooi- of bouwland’.³ Maar wat is dan een ‘ijzeren’ ven? De Elektronische Woordenbank van de Nederlandse Dialecten bevat Gronings ijzeren akker ‘akker waarop de predikant bepaalde rechten had’. ¿Zou deze definitie ook van toepassing zijn op de Zaanse veldnaam IJzeren Ven? En zo ja, wat hielden die “bepaalde rechten” dan in?

Dirk Glandorf

1 J. Hartog schrijft dat het land ten westen van de Watering grotendeels in gebruik was bij Westzaanse boeren.
2 Vgl. van heinde en verre ‘overal vandaan’, letterlijk ‘van dichtbij én van ver’.
Schönfeld vermeldt de Zaanse veldnaam De Henste Ven, waarin hij hen eveneens opvat als ‘heinde, dichtbij’.
3 Vgl. Fries finne (Oudfries fen(ne)), Duits Fenn (Oudhoogduits fenni), Engels fen (Oudengels fen(n)).

Referenties
G.J. Boekenoogen, De Zaansche volkstaal, 1897, lemma’s bank, henII en ven.
M. Schönfeld, Veldnamen in Nederland, 2e druk 1950 (ongewijzigde herdruk 1980), p. 62, en 127.
Gemeentewerken Koog aan de Zaan, ‘Benaming gronden in het Westzijderveld te Koog a/d Zaan’ [veldnamenkaart in de Beeldbank v.h. Gemeentearchief Zaanstad], 1972.
J. Hartog, ‘Straatnaamgeving Plan Westzijderveld (Havenzathe)’, personeelsblad Stadsontwikkeling en Openbare Werken Zaanstad, jg. 5, nr. 2.
Kees van der Wiel, ‘De boer als assepoester van de Zaanse geschiedenis’, in Geschiedenis van de Zaanstreek I, 2012, p. 218-237, m.n. p. 227.
Wurdboek fan de Fryske taal (WFT), lemma finne (d.d. 26-03-2025).
Elektronische Woordenbank van de Nederlandse Dialecten (eWND), lemma stinkerd (d.d. 26-03-2025).

» Mallegat, Sigaar, Texel, Het Hofje en de Polder van Wijb Verwer.
» Biggestuk en Varkensland.
» Baanakker, Mosakker, Slijpakker en Turfakker.
» Breedje, Klampakker, Smidslandje, Tweebeen en De Driehond.
» Kouseband, Pruthuisstuk en Ruigebol.
» Lombok, ’t Sloppie en Weeshuisland.
» Legerland en Vijverzoom.
» index

Geplaatst op 26 maart 2025, het laatst gewijzigd op 29 maart 2025.

© de 5e Verdieping 2025