het maatboek van Dirk IJff Cornelisz.

Breedje, Klampakker, Smidslandje, Tweebeen en De Driehond

oude veldnamen in het Westzijderveld / 4

In zijn artikel over de straatnaamgeving van de wijk Westerkoog verwijst de heer Hartog naar een document uit het archief van de voormalige gemeente Koog aan de Zaan, getiteld Staat der landerijen genoteerd in het maatboek van Den Heer Dirk IJff Cornelisz..¹ Als deze D.IJ.C. dezelfde persoon is als notaris Dirk IJff Cornelisz., secretaris van de banne Westzanen en van 1811 en 1813, in de Franse tijd, maire (burgemeester) van Zaandijk,² dan dateert het maatboek uit om en nabij 1800.

In het artikel is een pagina uit het bewuste maatboek afgedrukt. Per ‘stuk’ (perceel, kavel) heeft IJff genoteerd: de gemeente (in dit geval: Koog), de eigenaar, naam, ligging en grootte. De ligging wordt aangeduid in termen als ‘benoorden de Mallegatsloot’, ‘tegenover [molen] De Marsman’ en ‘bij/naast de Lijmmakerij’.

Hartog constateerde dat men op basis van Dirk IJffs maatboek in staat moest zijn om de oude eigendomskaart te reconstrueren: “Een mooi klusje voor iemand met veel vrije tijd!”

’t Breedje
 • stuk ’t breetje naast de 3 hond
Volgens Gerrit Jacob Boekenoogen komt breed voor in de namen van veel brede stukken land. De veldnaam Breedje – voor een perceel dat behalve breed ook klein was³ – vermeldt hij voor Oostzaan en Wormerveer. Blijkens IJffs maatboek was de Koog eveneens een Breedje rijk.

Breed(je) is in de Zaanstreek ook opgetekend in combinatie met een persoonsnaam, zoals in Wouter Gijsen breetgen en Pieter Oosten breet (1635, maatboek Assendelft).

Klampakker
 • Stukje op de Balksloot de klampakker
Klamp in Klampakker betekent volgens Boekenoogen en Schönfeld ‘hooischelf’. Schönfeld vermeldt dat klamp Noord-Hollands was, meer bepaald Waterlands, West-Fries en Zaans.

¿Zou het kunnen dat een boer tijdens het weideseizoen op een akker in het veld een hooiklamp inrichtte en het hooi van de klamp gebruikte om het vee zo nodig bij te voeren? Hij hoefde dan niet eerst helemaal terug naar de boerderij.

Smidslandje
 • benoorden de malle gatsloot ’t Smitslandje
Smit in Smitslandje kan een beroepsnaam of een familienaam zijn; het was met andere woorden het landje van de smid of van iemand die Smit heette. Opvallend is dat de neerlandicus Vincent Krah op zijn kaart met de veldnamen van de voormalige gemeente Uitgeest een Smitsven aangeeft bij zowel Markenbinnen als Krommeniedijk, en dat de Zaandamse wijk Poelenburg een straatnaam Smitsven kent. Een ven was land dat werd beweid. ¿Was zo’n smidslandje of -ven misschien een weiland waar een smid tijdelijk de paarden van klanten ‘parkeerde’, voordat of nadat ze werden/waren beslagen?

De veldnamenkaart, uit 1972, vermeldt geen perceel met de naam ‘Smidslandje’. Óf het is een van de naamloze landjes op de kaart, óf het heeft in de loop der tijd een andere naam gekregen, óf het lag meer richting het dorp, waar nu Koog Bloemwijk ligt.

Tweebeen
 • Twee been de 3 hond tusschen de Gouw & Watering
“Als benaming van vele stukken land, die in twee evenwijdige tongen (benen) uitlopen”, schrijft Boekenoogen bij het lemma tweebeen. Tweebeen kan optreden als eigennaam en als soortnaam, voor een perceel dat ‘tweebiend’ was, in twee benen uitliep.

Boekenoogen vermeldt ook een perceel genaamd De Tweebien (1716, Polder Westzaan). De Zaanse vorm bien is bewaard gebleven in de verbinding love biene ‘moeie benen’.

De Driehond
 • stuk ’t breetje naast de 3 hond
Een hond (of hont) was behalve een lengtemaat ook een landmaat. 1 hond (hond < honderd) was 100 vierkante roeden groot. De grootte van een roede, en dus ook van een hond, verschilde per gebied. In het gewest Holland werd vooral gerekend met de Rijnlandse roede (14,19 m²) en de Rijnlandse hond (0,14 ha).

Hond fungeerde “als naam van vele stukken land; zo genoemd naar hun grootte”, aldus Boekenoogen. Vervolgens somt hij een hele reeks percelen op, waaronder “De Tweehond (of de Tweehonderd roed; in het Westzijderveld). De Driehond (te Oostzaan).” In IJffs maatboek gaat het om De Driehond (de 3 hond) bij de Koog.

Dirk Glandorf

1 Maatboeken waren de voorlopers van het kadaster.
2 In de webencyclopedie ZaanWiki staat dat de maire wegens ziekte op 26 maart 1813 terugtrad en op 10 september overleed, 48 jaar oud.
3 Vergelijkbaar met ’t Breedje is Vierkantje (een straatnaam, oude veldnaam, in Westerkoog), eveneens een product van vorm en grootte.

Referenties
G.J. Boekenoogen, De Zaansche volkstaal, 1897, lemma’s breed, hond en tweebeen.
M. Schönfeld, Veldnamen in Nederland, 2e druk 1950 (ongewijzigde herdruk 1980), p. 24 en 85.
Gemeentewerken Koog aan de Zaan, ‘Benaming gronden in het Westzijderveld te Koog a/d Zaan’ [veldnamenkaart in de Beeldbank v.h. Gemeentearchief Zaanstad], 1972.
Vincent J.W. Krah, “Waar komt die naam vandaan?” De straat-, veld- en waternamen van Uitgeest, 1977.
J. Hartog, ‘Straatnaamgeving Plan Westzijderveld (Havenzathe)’, personeelsblad Stadsontwikkeling en Openbare Werken Zaanstad, jg. 5, nr. 2.
Wikipedia, lemma’s hont, Hoogheemraadschap van Rijnland, Rijnlandse roede en roede (d.d. 28-02-2025).
ZaanWiki, lemma’s Lijst van Burgemeesters en Zaandijk (d.d. 28-02-2025).

» Kouseband, Pruthuisstuk en Ruigebol.
» Lombok, ’t Sloppie en Weeshuisland.
» Legerland en Vijverzoom.
» index

Geplaatst op 1 maart 2025, het laatst gewijzigd op 8 maart 2025.

© de 5e Verdieping 2025