Muizerd ‘buizerd’

Het Engelse woord mouser betekent ‘an animal that catches mice, especially a cat’ (Oxford Dictionary). Het Duits kent het equivalent Mauser, synoniem Mäusefänger. Duits Mauser is ook aangetroffen als naam voor de buizerd en de torenvalk.¹ Een Nederlandse equivalent *muizer bestaat niet, althans, het staat niet in het WNT en evenmin in de Dikke Van Dale.² Wél kent het Nederlands het woord muizerd ‘buizerd’. Muizerd zal een vervorming zijn van buizerd, gevormd onder invloed van muizen ‘op muizen jagen’, een woord dat al is overgeleverd in het Middelnederlands.³ Je komt het woord ook tegen bij Jac. P. Thijsse: “Valken muizen in de weilanden”, schreef hij op 24 april 1897 in zijn ‘wandeldagboek’. Dan gaat het om de torenvalk. Maar ook de grotere buizerd is een muizenvanger.

1 Suolahti, p. 353.
2 In het Middelnederlandsch Woordenboek staat dat het woord muizer in de betekenis ‘buizerd’ niet in het Middelnederlands gevonden is. Wel vermeldt het MNW muser (muizer) in de betekenis ‘peinzer, hij die op iets zint, peinst of studeert’, een afleiding van het werkwoord musen (muizen) ‘peinzen’ (vgl. muizenissen).
3 Volgens De Nederlandse vogelnamen en hun betekenis is muizerd ontstaan uit Oudhoogduits mūs-aro (letterlijk ‘muizenarend’; arend dan in een oude, ruimere betekenis, die o.a. ook de buizerd en de sperwer omvat), maar alleen al vanwege de late attestatie van Nederlands muizerd is dat niet zo waarschijnlijk.

Referenties
Middelnederlandsch Woordenboek (MNW), lemma’s muser en musen (I).
Woordenboek der Nederlandsche Taal (WNT), lemma buizerd (gepubliceerd in 1902).
Hugo Suolahti, Die deutschen Vogelnamen, 1909.
Henk Blok & Herman ter Stege: De Nederlandse vogelnamen en hun betekenis, 1995, 2e druk 2000.
Klaas J. Eigenhuis, Verklarend en etymologisch woordenboek van de Nederlandse vogelnamen, 2004, lemma muizerd, muizert.
Jac. P. Thijsse, Nu ga ik er eens op uit; wandeldagboeken 1884-1898. Bezorgd door Marga Coesèl, 2021, p. 132.

» Chief Mouser to the Cabinet Office.
» Kat Hannes mag niet meer muizen.
» Muizen in de pale.
» Sperwer ‘mussenarend’.
» Het meervoud van buizerd.
» index

Geplaatst op 15 augustus 2016, het laatst gewijzigd op 3 april 2022.

© de 5e Verdieping 2016-2022