Wat betekent de plaatsnaam Knollendam?
Aan de rand van de Randstad, met het natuurmonument Wormer- en Jisperveld als achtertuin, ligt het Zaanse dorpje Oostknollendam. Eind oktober was het even in het nieuws omdat de auto’s van de fractievoorzitter van GroenLinks en diens vriendin er ‘in de fik’ waren gestoken; voor Oostknollendam een atypische gebeurtenis.
Oostknollendam ligt aan de oude veenrivier de Zaan. Tegenover Oostknollendam ligt Westknollendam. Ooit waren ze verbonden met een dam. Deze dam vormde de noordelijke tegenhanger van de dam waaraan Zaandam zijn naam te danken heeft, de Zaanderdam. De noordelijke dam wordt in 1347 voor het eerst genoemd wanneer iemand vergunning krijgt voor de bouw van een sluis in den Noord-Dam van de Zaenden [v.d. Zaan],¹ maar dateert mogelijk al uit dezelfde tijd als de Zaanderdam, d.w.z. uit de 2e helft van de 13e eeuw.² Boekenoogen geeft als oudste vermelding van de naam Knollendam het jaar 1529: in de Beemster-dijck tot Knollendam […], den voorschreven Sluys in den Knollendam. Aan beide zijden van de dam ontstond een nederzetting. Omstreeks 1635 is de dam weer weggehaald en sindsdien zijn beide Knollendammen door Zaanwater gescheiden.
“Omtrent den oorsprong van den naam is niets met zekerheid bekend. Daar het terrein geheel vlak is, mist de gissing dat er knol ‘heuvel’ in zou schuilen […] allen grond”, schrijft Boekenoogen. Maar Van Berkel & Samplonius veronderstellen wel degelijk een verband met Middelnederlands (k)nol ‘zandheuvel, duin’, hier mogelijk in de specifieke betekenis ‘uitpunt aan een dijk’. Interessant is hun vermelding van Noord-Hollands nol ‘bultige, bonkige verhevenheid op een stuk weiland met zachte bodem’, met als toevoeging “meestal een door de koeien bij vochtig weer stukgetrapt en daarna hard opgedroogd stuk land”.³ Lag aan de voet van de dam soms geaccidenteerd (buitendijks) terrein?
1 Boekenoogen, p. 470-471.
2 Van Braam, p. 128-131.
3 Van Berkel & Samplonius, p. 341.Referenties
G.J. Boekenoogen, De Zaansche volkstaal, 1897, lemma Knollendam.
A. van Braam, Zaandam in de middeleeuwen, 1993.
G. van Berkel & K. Samplonius, Nederlandse plaatsnamen verklaard, 2018, lemma’s Oost-Knollendam, West-Knollendam, De Knol en De Knolle.
» “Een knol opgeloopen”.
» Het toponiem Fonteinsnol.
» De plaatsnaam Krommenie.
» De plaats-/waternaam Stierop.
» index
Geplaatst op 17 november 2015, gewijzigd op 16 april 2018.
© de 5e Verdieping 2015-2018