Over dam ‘waterkering’ en dam ‘poel’

All year the flax-dam festered in the heart
Of the townland; …
(Seamus Heaney, Death of a Naturalist, 1966.)

Just above the farmhouse is a stone-walled dam, twelve feet square, filled by a wind pump, which provides water for the house and garden.
(J.M. Coetzee, Boyhood, 1997.)

Oudnederlands dam
Een dam is een kunstmatige aarden wal in het water, een waterkering. Dam ‘waterkering’ is al bekend uit het Oudnederlands, o.a. uit een Latijnse oorkonde¹ en van toponiemen als De Dam (bij Lochem: de Dammo, 1190) en Poppendamme (bij Middelburg: Poppedamme, 1181-1210).

Engels dam
Engelse dam ‘waterkering’ is ontleend aan Middelnederduits of Middelnederlands dam. Engels dam kan echter ook ‘(gegraven) poel’ betekenen. Die betekenis heeft het in flax-dam, te vertalen als ‘vlaspoel, vlasput’. Het verband tussen beide betekenissen is duidelijk: waar een dam ‘waterkering’ wordt opgeworpen, ontstaat vlakbij vaak een met water gevulde winput. Hetzelfde zie je bij Engels dyke, dike, dat behalve ‘dijk’ ook ‘sloot’ betekent.

Afrikaanse roots
Volgens Oxford Dictionary is Engels dam ‘gegraven poel voor de opslag van bron- of regenwater’ “chiefly South African”. In het Etimologiewoordeboek van Afrikaans staat dat het Zuid-Afrikaans-Engels dam ‘poel’ ontleend is aan Afrikaans dam, dat zowel ‘damwal’ (ons dam) als ‘ingedamde of uitgegraven water’ betekent.² De betekenisuitbreiding naar ‘waterreservoir’ zal zich in het Afrikaans hebben ontwikkeld, want die betekenis staat niet in het WNT.

Noors dam
Noors dam kan eveneens zowel ‘waterkering’ als ‘poel’ betekenen. Volgens het Bokmålsordboka is dam ‘waterkering’ waarschijnlijk ontleend aan het Nederduits (waaruit veel Noorse woorden zijn ontleend).³ Noors dam ‘poel’ daarentegen zou teruggaan op Oudnoords damm.

Beverdam
Behalve de door mensen opgeworpen dam is er natuurlijk ook de dam waarmee bevers hun waterrijkje creëren. Net als bij dam ‘waterkering’ en dam ‘poel’ bestaat er ook een oorzakelijk verband tussen de ‘(bever)dam’ en het watertje dat daardoor ontstaat, het bevermeertje. In het Noors kun je voor beide het woord beverdam gebruiken.

1 Over een dam bij Wijk bij Duurstede: obstructionem illam Rheni que vulgo dicitur dam ‘de versperring van de Rijn die door het volk [in de volksmond, d.w.z. in het Nederlands] dam wordt genoemd’ (Etymologiebank.nl, lemma dam).
2 Zie Etymologiebank.nl, lemma dam (waterkering).
3 Of wellicht ontleend aan het Nederlands?

Referenties
Woordenboek der Nederlandsche Taal (WNT), lemma dam (gepubliceerd in 1909).
Etymologisch woordenboek van het Nederlands (EWN) 1: A-E, 2003, lemma dam.
G.J. van Wyk, Etimologiewoordeboek van Afrikaans, lemma dam.
G. van Berkel & K. Samplonius, Nederlandse plaatsnamen; herkomst en historie, 3e druk 2006, lemma’s De Dam en Poppendamme.
Kluge Etymologisches Wörterbuch der deutschen Sprache, 25. Auflage 2011, lemma Damm.

» Het toponiem Rotteveen.
» De etymologie van kraal ‘veekraal’.
» Is het voortouw nemen ontleend aan het Afrikaans?
» Zeeuws puut, Gronings puut, Noors pute.
» De plaatsnaam Beverwijk.
» index

Geplaatst op 12 november 2014, het laatst gewijzigd op 22 december 2014.

© de 5e Verdieping 2014