Waarom heet de koekoek ‘koekoek’?
kleine karekiet voert koekoeksjong
foto: Wikipedia
De koekoek heet natuurlijk koekoek omdat hij ‘koekoek’ roept. Het is een onomatopee (een klanknabootsend woord).
Je had ook deze vraag kunnen stellen: Waarom heet de koekoek niet kuikuik?
In de vroege middeleeuwen ging men de klank /oe/ uitspreken als /uu/. In de late middeleeuwen ging men vervolgens de klank /uu/ uitspreken als /ui/. Dat ging vanzelf. Maar het gebeurde niet in het hele Nederlandse taalgebied en niet bij elk woord. Zo veranderde /koekoek/ niet langzamerhand in /kuikuik/. De vogelnaam koekoek was namelijk zo sterk verbonden met de roep van de koekoek dat de middeleeuwse klankveranderingen geen vat kregen op dit woord.
De vroegste vermelding van het woord koekoek komt uit de 13e eeuw. Het Nederlands uit de periode 1200-1500 wordt het Middelnederlands genoemd. Je kunt niet spreken van hét Middelnederlands, omdat er in de middeleeuwen nog geen standaardtaal bestond. Het Middelnederlands is een verzameling van verschillende Nederlandse dialecten, waaronder het Brabants, het Hollands, het Limburgs en het Vlaams.
In de middeleeuwen noemde men een huis eerst hoes, later huus en nog weer later huis.
In de middeleeuwen noemde men een muis eerst moes, later muus en nog weer later muis.
(In dialecten kun je trouwens nog steeds de oude uitspraak tegenkomen: in Drenthe moes ‘muis’, op de Veluwe huus ‘huis’: Guus kom naar huus.)
Referenties
Marijke van der Wal, i.s.m. Cor van Bree, Geschiedenis van het Nederlands, 3e druk 2002, p. 30-31, 262-263.
Nicoline van der Sijs, Hondsdraf. Waar komen onze woorden vandaan?, 2004, p. 55.
Etymologisch woordenboek van het Nederlands (EWN) 3: Ke-R, 2006, lemma koekoek.
» Nescio’s vroegste koekoeken.
» Een koekoek in Finnmark.
» Thijsse schiet een kluit.
» index
» Etymologiebank: het lemma koekoek.
Geplaatst op 16 april 2012, gewijzigd op 30 april 2012.
© de 5e Verdieping 2012