aardige jongens eropuit

Zaterdag 22 november 1902

groot was God dien middag en goedertieren

De ontdekking is een verhaal uit 1914 “waarin verteld wordt hoe vijf Amsterdamse volksjongens de natuur ontdekken”, schrijft Lieneke Frerichs in haar commentaar bij Nescio’s verzameld werk.¹ Het begint met de vijf ‘titaantjes’, die er samen opuit trekken. Vanuit Amsterdam lopen ze over de Zeeburgerdijk langs het Spuikanaal (het huidige Lozingskanaal) naar het Buiten-IJ.

Opvallend is dat De ontdekking verschillende tijdsaanduidingen bevat:

• Het was op een middag in november.
• Het was 22 november.
• Het was zaterdag.

zaterdagmiddag 22 november
22 november 1913 en 22 november 1902 vielen op een zaterdag.
Als je Bavink, Bekker, Kees Ploeger en Koekebakker gelijkstelt met Johannes Zwolsman, Jan de Wilde, H.W. Rombout en Frits Grönloh alias Nescio – alleen Hoyer staat te boek als een personage dat niet in meer of mindere mate gebaseerd is op een historische figuur² – dan hebben we hier het vriendengroepje rond de kolonie Tames, de welbekende titaantjes. Daarmee valt het jaar 1913 als ‘jaar waarin’ af, want Grönloh/Koekebakker was toen al redelijk arrivé een zeker geen titaantje meer: “Vanaf zijn huwelijk in 1906 leefde hij het leven van een hardwerkende zakenman met een zich snel uitbreidend gezin”, schrijft Lieneke Frerichs in haar mooie Nesciobiografie.³

22 november 1902 dan
“Het was een bijzonder mooie, zoele dag”, zegt Nescio. “Bleekblauw was de lucht boven ons; als wij ons omkeerden, zagen wij de zon in ’t Spuikanaal schijnen”.
“Stil, helder, koud weer. Prachtig overdag. ’S nachts harde vorst”, noteerde Frederik van Eeden in zijn dagboek.
Dus inderdaad: bijzonder mooi. Maar ‘zoel’? ‘Koud’ zegt Van Eeden! En de bleekblauwe lucht uit het verhaal wijst eveneens op koude condities.
(Vooropgesteld dat het om fictie gaat, kun je de vraag stellen of het op 22 november 1902 bij Amsterdam zodanig opwarmde dat het ’s middags warm aanvoelde voor de tijd van het jaar; de zon scheen en er was weinig wind die dag.)

november 1902
Frits Grönloh was 20 jaar. Hij was verloofd met zijn grote vlam, Agathe Tiket, en werkte bij een katoenagentschap in Oldenzaal; op zijn vrije zondag was hij vaak over. Het beviel hem niet, daar in Twente – “soms kon ik ze wel op hun bekken slaan” – maar de vooruitzichten waren beter, want per 1 december zou hij beginnen bij een katoenagentschap in Rheine, aan de andere kant van de grens, tegen een hoger loon.
Het vriendengroepje had eind 1901 een stuk bouwland verworven in de buurtschap Tames, bij het Gooise dorp Huizen. Begin 1902 hadden ze er een huisje neergezet, waarin Rombout alias Kees Ploeger als pionier zijn intrek had genomen. Kort tevoren, in oktober, had in het blad van de Vereeniging voor Gemeenschappelijk Grondbezit een optimistisch stuk over hun kolonie gestaan.

De wereld lag aan hun voeten. “Wij gingen uit om de wereld te veroveren.”

1 Nescio dateerde De ontdekking ‘juli 1914’. In 1942 heeft hij het verhaal ingrijpend bewerkt: hij kortte het flink in en combineerde het met een verhaal waarin de schilders Bavink en Hoyer een huisje hebben gehuurd in Schellingwoude. Dit 2-delige verhaal kreeg als titel Buiten-IJ en de samenstellende delen kregen als subtitel De ontdekking resp. Retraite. Buiten-IJ is opgenomen in de verhalenbundels Mene Tekel (1946) en Boven het dal (1961).
2 Frerichs 2021, p. 90-91. In De uitvreter heeft Bavink dezelfde voornaam als Johannes Zwolsman: “Johannes Bavink, 2de Jan Steenstraat, nummer zooveel.”
3 In zijn spaarzame vrije tijd schreef hij onder andere De Uitvreter, in 1909-1910.

Referenties
Frederik van Eeden, Dagboek 1878-1923, deel 2: 1901-1910. Bezorgd door H.W. van Tricht, 1971.
Nescio, ‘Buiten-IJ’, in Verzameld proza en nagelaten werk. Bezorgd door Lieneke Frerichs, 1996, p. 126-132, commentaar p. 726-727.
Lieneke Frerichs, Nescio; leven en werk van J.H.F. Grönloh, 2021, p. 90-91, 101, 242-243, 414.

» De weergaloze opening van Buiten-IJ.
» Dan blinkt het toverachtig.
» De tijdelijke metamorfose van Hoyer.
» In welk jaar speelt De nachtstemmer zich af?
» index

Geplaatst op 24 januari 2022, gewijzigd op 12 maart 2022.

© de 5e Verdieping 2022