Wat betekent de plaatsnaam Briltil?

Doodstil is een gehucht ten noorden van de stad Groningen. Hoewel het maar een vlekje op de kaart is, geniet het toch enige landelijke bekendheid doordat Doodstil in 2005 werd uitgeroepen tot de mooiste plaatsnaam van Nederland. Doodstil dankt zijn naam aan een til (brug) over het Boterdiep. In eerste aanleg, in zijn meest rudimentaire vorm, is een til een plank over een sloot, beek o.i.d.¹ Misschien was de til van Doodstil het werk van een zekere Dode, misschien woonde de beste man alleen maar bij die til, in ieder geval is de til naar iemand met die naam genoemd.²

Eveneens in Groningen, maar dan ten westen van de stad, ligt Briltil. Vroegste vermelding, als Den Bril, 1632; dat is 60 jaar nadat Alva ‘zijn Bril verloor’. Ook hier het woord -til, ditmaal gecombineerd met bril-. Van Berkel & Samplonius, de schrijvers van een standaardwerk over de Nederlandse plaatsnamen,³ overwogen eerst ook de familienaam Bril, maar omdat ter plaatse een gebiedje (“de streek”, zegt men op Wikipedia) ‘Bril’ heet, hebben zij gekozen voor bril, bruil ‘natte, met struikgewas begroeide weide’. Schönfeld: “Bij breul (briel, bruil, brol) is de oorspronkelijke betekenis van afgeperkt land verloren gegaan: het betekent meestal een laag stuk grond, vaak met houtgewas begroeid”. Hieraan kan worden toegevoegd de variant bril.

Briltil ligt aan het Hoendiep. Het diep is echter jonger dan het plaatsje en kan dus niet het water zijn waarover de eerste til van Briltil lag. Volgens Wikipedia was dat de Schipsloot: “De witte draaibrug over het Hoendiep wordt over het algemeen de Briltil genoemd, maar heet in werkelijkheid Brildraai. De werkelijke Briltil is een oudere vaste brug er pal naast. Deze brug ligt over de Schipsloot, die uitmondt in het Hoendiep.”

1 Als de constructie evolueerde richting bruggetje en brug, bleef een til ‘til’ heten, tenminste, zolang het bij een vaste brug bleef. “In Groningen werd voorheen onderscheid gemaakt tusschen een til en een ophaal- of klapbrug.” (WNT, 1942).
2 De Groningse plaatsnaam Enumatil betekent ‘til, brug van de familie Enuma’.
3 Hun standaardwerk heeft inmiddels verschillende (uitgebreidere, verbeterde) edities beleefd. De laatste editie, uit 2018, is opgenomen in de Etymologiebank.

Referenties
Woordenboek der Nederlandsche Taal (WNT), lemma til1 (gepubliceerd in 1942).
M. Schönfeld, Veldnamen in Nederland, 2e druk 1950 (ongewijzigde herdruk 1980), p. 132.
G. van Berkel & K. Samplonius, Nederlandse plaatsnamen; herkomst en historie, 3e druk 2006, lemma’s Briltil, Doodstil en Enumatil.
  –   Nederlandse plaatsnamen verklaard, 2018, lemma’s Briltil en Doodstil.
Wikipedia-artikelen Briltil, Doodstil en Hoendiep (d.d. 13-05-2020).

» De veldnaam De Diepe Hel.
» De naam Schiphol.
» De plaatsnaam Harskamp.
» index

Geplaatst op 13 mei 2020, het laatst gewijzigd op 22 mei 2020.

© de 5e Verdieping 2020