iedere vreemdeling werd uitgevlooid
Uitvlooien in Het leven van een landloper
Juni 1941 vlogen de schrijver A. den Doolaard en zijn vrouw Erie van Lissabon naar Bristol.¹ Deze ‘vliegtocht’ vormde het laatste traject van de vluchtweg die een deel van de Engelandvaarders aflegde. Al de dag na aankomst begon Den Doolaard als redacteur-radiospreker bij de zeemansomroep De Brandaris. Later werd hij een van de leidende figuren van Radio Oranje, waardoor hij veelvuldig contact had met oorlogspremier Pieter Sjoerds Gerbrandy. In de eerste drie drukken van zijn autobiografie Het leven van een landloper (1958) zweeg hij nog over deze periode; pas in de vierde druk (1979) voegde hij een 69 pagina’s tellend hoofdstuk Londense achtergronden toe.² Beginzin: “Iedere vreemdeling die tijdens de oorlog langs onverschillig welke route Engeland bereikte, werd uitgevlooid in een politieke quarantaine-inrichting die de naam ‘Patriotic School’ droeg.” De Engelandvaarders werden dus na aankomst eerst flink doorgezaagd door officieren van de contraspionagedienst om eventuele infiltranten te kunnen ontmaskeren.
Uitvlooien heeft in de woordenboeken slechts één betekenis. In de woorden van Van Dale: ‘{informeel} heel nauwkeurig, in details uitzoeken of onderzoeken’, synoniemen o.a. uitdokteren, uitknobbelen en uitvogelen. Maar hier wordt het gebruikt in de betekenis ‘screenen’, m.a.w. ‘{m.b.t. personen} aan een streng onderzoek onderwerpen, zijn antecedenten natrekken om zijn betrouwbaarheid te controleren’ (Van Dale, screenen, bet. 1).³
Den Doolaard en Erie mochten de Patriotic School overslaan. Den D. voelde zich daardoor even “een ‘V.I.P.’, de vaste oorlogsterm voor ‘very important person’”, maar ervoer al snel dat niet hij, maar zijn vrouw de reden was van de vipbehandeling: de sectie Nederland van de Special Operations Executive (SOE Dutch) had haar nodig als secretaresse. Er werd een flatje voor hen geregeld en een kantoortje-met-brandkast ingericht. “Elke morgen kwam een chauffeur in zwart livrei een grote gezegelde enveloppe brengen, die hij ’s middags weer terughaalde. Ze waren gemerkt ‘On His Majesty’s Service’.”
1 De KLM onderhield in de oorlog een vliegverbinding tussen Portugal en Engeland.
2 Den Doolaard over deze toevoeging: “Door een hardnekkige mythevorming rond sommige figuren op het Londense schouwtoneel wordt het historisch beeld scheefgetrokken, terwijl andere figuren die in stilte verdienstelijk werk deden, zeer onrechtvaardig in de coulissen worden geschoven. En tenslotte zijn er na het verlopen van de termijn van geheimhouding […] een aantal tot dusver onbekende feiten gepubliceerd.” (Het leven v.e. landloper, p. 214).
3 Uitvlooien nogmaals op p. 229: “Wij kregen thuis dikwijls bezoek van […] Engelandvaarders […]. Nadat ze uitgevlooid waren in de Britse politieke quarantaine en, wat inlichtingen over Nederland betreft, uitgeperst door de ‘Politie Buitendienst’ liepen ze na een bezoek aan de koningin doorgaans ettelijke dagen met hun ziel onder hun arm rond […].”Referenties
A. den Doolaard, Het leven van een landloper, 4e (geheel herziene) druk, 1979.
» Bijspijkeren in Omzien in verwondering.
» De twee dingen die Gerbrandy wilde laten merken.
» Luizen en ontvlooien.
» index
Geplaatst op 14 maart 2019, gewijzigd op 30 januari 2020.
© de 5e Verdieping 2019-2020