Luizen en ontvlooien

Ontbossen, ontharen, ontpitten. Voorbeelden van werkwoorden met het voorvoegsel ont- waarvan de betekenis kan worden omschreven als ‘ontdoen van … (bos, haar, pitten)’. Zoiets kan ook met een diernaam: ontdoen van ratten, muggen respectievelijk wormen is ontratten, ontmuggen, ontwormen.

Zoom je echter in op luizen en vlooien, dan zie je dat ontluizen nog wel in het rijtje past, maar dat er daarnaast ook een (veel ouder) synoniem zonder ont- bestaat: luizen. Voor ‘ontdoen van vlooien’ geven de woordenboeken zelfs alleen vlooien.

Toch kom je op internet ook vaak ontvlooien tegen, een werkwoord dat je kunt clusteren met o.a. ontsmetten, ontluizen en ontvlooiingsmiddel. Delpher geeft voor ontvlooien 48 hits, waarvan de oudste een eeuw oud zijn:

Wil men dus dekens enz. „ontvlooien”, dan moet men ze in de zon op geheel kalen grond uitspreiden.
(22-04-1911, Nieuwsblad van Friesland)

Zij, onze sanitaire helden, zouden daar op Samboe eventjes de scheepvaart gaan helpen, de schepen ontratten, ontvlooien, en ontpèsten en ze namen daartoe het Claytoniseer-apparaat van Priok mede.
(03-02-1912, Het nieuws van den dag voor Nederlandsch-Indië)

Eerst heeft men getracht de menschen te Belawan te ontvlooien, maar omdat daarvoor de gelegenheid ontbreekt worden ze onder politiegeleide onmiddellijk doorgezonden naar het quarantainestation.
(01-07-1912, Het nieuws van den dag)

Een van de militaire maatregelen, in kampementen tegen de pest genomen, is de order, om alle vreemdelingen – alvorens hen in de kazernes blijvend onderkomen te verleenen – te ontvlooien.
(28-01-1916, De Preanger Bode)

In deze citaten worden dekens, schepen en mensen ontvlooid.
Hier nog een recente attestatie, met huisdieren als object:

Het gebruik van giffen als fipronil is verboden in de pluimveesector omdat het via de voedselketen schadelijk kan zijn voor mensen. Wel mag het in kleine hoeveelheden als ingrediënt in kant-en-klare producten gebruikt worden, bijvoorbeeld voor het ontvlooien van huisdieren.
(05-08-2017, NRC Handelsblad)

Vlooien en ontvlooien verschillen in betekenis: vlooien ‘van vlooien reinigen, vlooien zoeken resp. vangen bij …’ (Van Dale), hyperoniemen dus o.a. zoeken en vangen. Ontvlooien heeft als hyperoniem ontsmetten ‘van ongedierte reinigen’. Vlooien doe je meestal met een kam, ontvlooien met een bestrijdingsmiddel.

» “Wij vlooien elkaar niet zoals apen doen.”
» De ‘ontschepping’ van de aarde.
» index

Geplaatst op 21 oktober 2016, gewijzigd op 7 augustus 2017.

© de 5e Verdieping 2016-2017