Waarom heet de zwanenbloem ‘zwanenbloem’?
zwanenbloem
met 2 kleine vossen
(De Beemster, 25-08-2013)
foto: Lous Leipheimer
Zwanenbloem (Butomus umbellatus) is een grote, sierlijke moerasplant die groeit aan en in zoet, voedselrijk water. Hij bloeit in de zomer. De roze bloemen staan in een scherm en vormen zo een parapluutje, of op z’n Engels een umbrella. De zwanenbloem is een beschermde plant. Niet omdat hij zeldzaam is, maar omdat hij zulke mooie bloemen heeft dat veel mensen hem anders zouden plukken.
Volgens Wikipedia heet de zwanenbloem zo “omdat de stampers een vorm hebben die sterk lijkt op sierlijke zwaantjes”. Dit veronderstelt wel erg veel oog voor detail. Aannemelijker is de verklaring van H. Kleijn: “Aangezien deze plant langs stilstaande en langzaam stromende wateren groeit, waarin ook zwanen voorkomen of broeden, heeft men haar de naam Zwanebloem gegeven”. Zo zijn ook de dialectnamen ooievaarsbloem (West-Friesland) en kikkerbloem (Zuid-Holland Zuid) te verklaren.¹
Het WNT geeft als oudste vermelding van zwanenbloem het jaar 1780: […] by ons overal aan de kanten van Slooten, Vaarten, Rivieren, Vyvers en buiten-Graften der Steden, in het Water groeijende, wordt deswegen Water-Lisch of Zwaanebloem […] geheten (Martinus Houttuyn, Natuurlijke Historie). Bij Dodonaeus heet de zwanenbloem Water Lisch. Hij schrijft: Die wortel van desen cruyde als Dioscorides scrijft / is goet met wijn inghenomen tseghen fenijn van den serpenten (zwanenbloem werd gebruikt bij slangenbeten; Dioscorides was een Griekse arts-botanicus uit de 1e eeuw na Chr.).
1 Voor de dialectnamen: zie H. Kleijn, Planten en hun naam (goed boek, te raadplegen via Etymologiebank.nl).
Referenties
Rembert Dodoens (alias Dodonaeus), Cruydt-Boeck, ed. 1554.
H. Kleijn, Planten en hun naam, 1970.
Woordenboek der Nederlandsche Taal (WNT), lemma’s zwaan en kikker (gepubliceerd in 1997 resp. 1927).
Wikipedia-artikel zwaan.
» De etymologie van dotterbloem.
» De etymologie van guichelheil.
» De etymologie van hoefblad.
» De etymologie van parnassia.
» De etymologie van pijlkruid.
» De etymologie van speenkruid.
» index
» Etymologiebank: het lemma zwanenbloem.
Geplaatst op 27 augustus 2013.
© de 5e Verdieping 2013