Welk woord is ouder: kraan ‘hijskraan’ of kraan ‘kraanvogel’?
Het woord kraan in de betekenis ‘kraanvogel’ is al bekend van een 9e-eeuwse plaatsnaam. Kraan in de betekenis ‘hijskraan’ is veel jonger. De oudste attestatie, geschreven als crane, staat in een Latijnse tekst uit 1244 over een hijskraan bij Utrecht: cum instrumento, quod dicitur crane “met [behulp van] het werktuig dat [in de volksmond, in het Nederlands] crane wordt genoemd.”¹
De hijskraan is genoemd naar de kraanvogel. Het motief is dat de vorm van de hijskraan deed denken aan de vorm van de kraanvogel, aan diens lange hals en snavel.² Daarbij zal ongetwijfeld ook het grote formaat van de kraanvogel hebben meegespeeld.³
1 Ook 13e-eeuws, uit 1286/87, is crane ‘hijskraan’ in de oudste stadsrekeningen van Dordrecht: Item meyster Janne den timmerman 16 sol. van ere spille ende van enen bande ten crane.
2 Dezelfde betekenisuitbreiding vertoont het Latijn, waar het woord grus ‘kraanvogel’ (een klanknabootsing van de roep) ook ‘hijskraan’ is gaan betekenen. Je kunt je afvragen of Middelnederlands crane ‘hijskraan’ geen leenbetekenis uit het Latijn is. Een hijskraan was een stads fenomeen en de bestuurlijke elite bediende zich vaak van het Latijn.
3 ‘Giraf’ was ook een mooi woord geweest voor een hijskraan, maar dat is in het Nederlands pas in de 16e eeuw voor het eerst geattesteeerd.
Referenties
Woordenboek der Nederlandsche Taal (WNT), lemma kraanvogel (artikel gepubliceerd in 1907).
Etymologisch woordenboek van het Nederlands (EWN) 3: Ke-R, 2007, lemma’s kraan en kraanvogel.
Marlies Philippa in de Taalkalender 2013 van Onze Taal, 13 maart.
J.W.J. Burgers ! E.C. Dijkhof (ed.), De oudste stadsrekeningen van Dordrecht 1283-1287, 1995, p. 54.
Wikipedia, lemma hijskraan.
» De etymologie van cranberry.
» De etymologie van kraanvogel.
» index
Etymologiebank: het lemma kraan (vogel).
Etymologiebank: het lemma kraan (hijswerktuig).
Etymologiebank: het lemma giraf.
Geplaatst op 6 mei 2013, het laatst gewijzigd op 27 juli 2023.
© de 5e Verdieping 2013-2023