De plaatsnaam Nibbixwoud
Nibbixwoud is een dorp in Noord-Holland, om preciezer te zijn: in West-Friesland. Rond 1312 heette Nibbixwoud Nuweboxwoude, oftewel ‘Nieuw-Bokswoud’. Nuweboxwoude is vervormd tot Nibbixwoud.
De naam Nuweboxwoude onderscheidde het dorp van het naburige, oudere dorp Boxwoude. Dat ging op zijn beurt Oudeboxwoude (‘Oud-Bokswoud’) heten, en niet veel later Hauwert.
Boxwoude is mogelijk te verklaren als ‘woud van Bok’. Bok is dan een persoonsnaam,¹ zoals in de plaatsnaam Boxmeer ‘meer van Bok’.
Een andere verklaring is dat box hier het woord buks is, een oude naam voor de buxus of buksboom (Buxus sempervirens), de groenblijvende struik die we nu vooral kennen van de buxushaagjes. In dat geval is Boxwoude wel een uitzonderlijk geval, want volgens de naamkundige Riemer Reinsma wordt woud in toponiemen bijna nooit gecombineerd met de naam van een boom.²Buxus is geen inheemse soort; hij werd aangeplant. De plant is weliswaar zeer giftig, maar had wel een gebruikswaarde: de twijgen werden gebruikt bij de viering van Pasen, vandaar dat buxus ook wel ‘palmboompje’ heet. Bovendien werden van het hout gebruiksvoorwerpen gemaakt en diende de plant als middel tegen allerlei kwaaltjes.³
Gerrit Jacob Boekenoogen vermeldt voor 1584 en 1599 de veldnaam Buksland (bucxlant, bocxlant) in Assendelft, een dorp dat net als Nibbixwoud in Noordhollands Noorderkwartier ligt. In zijn tijd (eind 19e eeuw) was het perceel al niet meer bekend. Misschien “de heester buks” schrijft hij, en verwijst voor die naam naar de woordenboeken. In het WNT is buks synoniem met buksboom (bosboom, busboom) (Buxus spec.), in Van Dale, ed. 1914, is buks(boom) synoniem met palmboompje (Buxus sempervirens).
Was het Buksland een perceel waar buxus was aangeplant?
1 Een bijnaam, voornaam of familienaam, als eigennaam afgeleid van de soortnaam bok ‘mannetje v.d. geit, het hert e.d.’.
2 Reinsma, p. 26. Beslist een uitzondering is Berkenwoude (± 1331 Bercwoude), een dorp in de Krimpenerwaard (Z-H).
3 O.a. tegen “koliek, wisselkoortsen, pijn en wormen” (bron: FLORON Verspreidingsatlas Vaatplanten).Referenties
G.J. Boekenoogen, De Zaansche volkstaal, 1897, lemma Buksland.
Woordenboek der Nederlandsche Taal (WNT), lemma’s buksI en buksboom (gepubliceerd in 1902).
Riemer Reinsma, Namen op de kaart, 2009.
G. van Berkel & K. Samplonius, Nederlandse plaatsnamen verklaard, 2018.
FLORON Verspreidingsatlas Vaatplanten: buxus (zie onderstaande link).
» De plaatsnaam Abcoude.
» De plaatsnaam Renswoude.
» De plaatsnaam Schellingwoude.
» index» Etymologiebank: lemma’s Nibbixwoud, Hauwert, Berkenwoude en Boxmeer.
» FLORON Verspreidingsatlas Vaatplanten: buxus.
Geplaatst op 23 maart 2012, het laatst gewijzigd op 18 april 2025.
© de 5e Verdieping 2012-2025