Land over zand van A naar B
as the duck waddles & swims
Gisteren, op 1 maart – somber en wat druilerig –, begon de meteorologische lente. In mijn geval werd de dag luister bijgezet door de (fenologisch) onwaarschijnlijk vroege zang van een zwartkop achter het huis. Een dag eerder had het klimaatpanel IPCC een nieuw rapport uitgebracht, waarin staat dat zelfs als het streven van het Akkoord van Parijs wordt gehaald en de opwarming van de aarde beperkt blijft tot 1½ graad, de schade toch groot zal zijn.
De klimaatverandering leidt ook tot verandering van onze woordenschat. Enerzijds is er een vocab boost, denk aan klimaatdrammer, klimaatontkenner, klimaatvluchteling, klimaatneutraal enz. Anderzijds zullen sommige bestaande woorden in de verdrukking komen; klunen bijvoorbeeld, ijsvrij en koek-en-zopie.
Maar wie gaat straks land over zand missen?
Van Dale: over land en zand gaan, lopen ‘niet over de paden en wegen lopen, maar dwars doorsteken over het land, m.n. gezegd wanneer de sloten dichtgevroren zijn en je ook daarover kunt lopen’.
Dat ‘zand’ zal slaan op het zand dat op het ijs wordt gestrooid om uitglijen te voorkomen. Maar zand is allang geen vereiste meer, land over zand is gewoon afwisselend over land en over het ijs lopen, omwille van de beleving – iets doen wat normaal niet kan – of eenvoudig omdat het de kortste weg van A naar B is, as the crow flies.land over zand gaan ‘bij besloten water rechtuit, nu eens over land dan weer over ijs, op een bepaald doel aflopen’
(1897, De Zaansche volkstaal)Naar één van die zwarte stippen [boerenhofsteden] richtten ze hun schreden, land over zand: alle slooten waren immers sterk.
(1911, De helden van Waterland)In mijn jeugd was een winter een winter. Nooit koud, altijd ijs. Altijd „land over zand” naar school, dat wil zeggen dwars over de weilanden en slooten, altijd ’s middags om drie uur ijsvrij, of, met een briefje van Vader, heele middagen.
(1939, Zoo waren wij…)Van Dale heeft land over zand niet gemarkeerd, niet gelabeld als ‘Nederland’ of ‘dialect’, terwijl het naar mijn smaak geen Standaardnederlands is, maar om te beginnen Waterlands en Zaans.¹ Zou in navolging van reuring zo mee kunnen in de vaart der volkeren, maar heeft helaas het tij niet mee.
1 Land over zand staat niet in het Westfries woordenboek. Dat vermeldt wel over de lande gaan ‘dwars door de polder gaan, al slootje springend of over het ijs’.
Referenties
G.J. Boekenoogen, De Zaansche volkstaal, 1897, lemma land.
H. Gras, De helden van Waterland; een verhaal uit den Tachtigjarigen oorlog, 1911, 2e druk ± 1918, p. 56.
Cor Bruijn, ‘Mijn eerste gedicht’, in Zoo waren wij…; schetsen uit het jeugdleven, 1939, p. 207-222.
Jop Pannekeet (herzien door Joop van Diepen & Andries Sijm), Westfries woordenboek, 1e druk 1984, 4e (herziene) druk 2020, lemma lande (I).
Maartje Bakker, ‘Natuur kan opwarming niet bijbenen’, de Volkskrant, 01-03-2022.
» De betekenis van reuring.
» De zwartkoptuinfluiter.
» index
Geplaatst 2 maart 2021, gewijzigd op 3 maart 2021.
© de 5e Verdieping 2021