Le martinet noir
‘Snellen’ rond de Martinitoren
De gierzwaluw (Apus apus) is een donker, pijlsnel vogeltje met een sikkelvormig silhouet. Met name op zomerse dagen kunnen gierzwaluwen heel luidruchtig zijn als ze in groepjes over en langs de daken scheren. Vanwege zijn snelheid – topsnelheid > 200 km/uur – noemen de Engelsen hem swift.¹ Die vogelnaam is in 1668 voor het eerst geattesteerd, maar volgens professor Lockwood kan de naam weleens veel ouder zijn, want “the now peculiar employment of an adjective as a singular noun bespeaks an origin in medieval English, when any adjective could automatically function as a noun”.
Ik heb eens gehoord dat Nederlandse gierzwaluwen bij aanhoudend slecht weer, als er weinig voedsel in de lucht is, soms helemaal uitwijken naar Parijs. Of dat waar is weet ik niet, maar wie weet waren het wel Hollandse vogels die we begin augustus boven het 20e arrondissement zagen, want het weer in Nederland was toen knudde.
In het Frans heet de gierzwaluw officieel martinet noir. Martinet is de verkleinvorm van martin, een naam waarmee zowel de gierzwaluw als de huiszwaluw kan worden aangeduid,² net als in het Engels.³ Martin is de persoonsnaam Martin (Nederlands Maarten), toegepast op een vogel. Ander voorbeeld: Engels robin ‘roodborst’.
Terug in Nederland leek de gierzwaluw al vertrokken. Maar zie, op 21 augustus, op een zwoele zaterdagavond, zagen en hoorden we laag boven de binnenstad van Amersfoort toch nog 2 exemplaren.
1 Swift ‘gierzwaluw’ is dus een gesubstantiveerd adjectief.
2 En ook de ijsvogel (martin(et)-pêcheur, officiële Franse naam martin-pêcheur (d’Europe)) en de roze spreeuw (martin roselin, officieel étourneau roselin).
3 (Common) house martin is de officiële Engelse naam voor de huiszwaluw (Delichon urbicum).Referenties
W.B. Lockwood, The Oxford Book of British Bird Names, 1984, lemma’s house swallow, martin, martinet, robin en swift.
Wikipedia (Duits), lemma Mauersegler (d.d. 27-08-2021).
» De etymologie van gierzwaluw.
» Waarom heet de roodborst in het Engels robin?
» index» Vogelbescherming Nederland: de gierzwaluw.
Geplaatst op 26 augustus 2021.
© de 5e Verdieping 2021