De veelvraat André Greipel
‘Perfecte Tour voor veelvraat André Greipel’, kopte het Algemeen Dagblad gisteren. “Op de Champs-Élysées, de heilige graal voor de snelle mannen, sloot hij zijn perfecte Tour subliem af met z’n vierde ritzege.”
Veelvraat heeft in de woordenboeken 2 betekenissen: ‘marterachtig roofdier (Gulo gulo)’ en ‘gulzigaard, iemand die veel eet’. De diernaam lijkt ouder dan de persoonsaanduiding. Het EWN geeft voor de betekenis ‘Gulo gulo’ als vroegste vindplaatsen 1652 (in de Duitse vorm Vielfras) en 1710 (Roode vossen en Veelvraaten in het WNT). Voor ‘gulzigaard’ geeft het als vroegste vindplaats pas 1849, maar via Google Books kun je nu makkelijk aanmerkelijk oudere vindplaatsen vinden:
Een vraat, veelvraat, slokop, slemper, gulzigaard.
(1714,Woordenschat der twee Taalen, Portugeesch en Nederduitsch)Zyn naam is dan een spreekwoord geworden: gelyk men zegt van een koddigen snaak … ’t is een Uilenspiegel, en van een veelvraat, ’t is een Kabbe.
(1726, Carolus Tuinman, De Nederduitsche spreekwoorden)… waar uyt de veelvraat konde merken, wat lekker wildbraadt hy gepeuselt hadde.
(1734, Abraham van St. Clara, De gekheydt der wereldt)Volgens het EWN is de betekenis ‘gulzigaard’ veel later geattesteerd dan de diernaam, maar als we het 17e-eeuwse Vielfras even buiten beschouwing laten, zijn beide betekenissen contemporain, te weten begin 18e-eeuws.
Nederlands veelvraat ‘Gulo gulo’ is ontleend aan Duits Vielfraß, een volksetymologische vervorming van Noors fjellfross ‘Gulo gulo’,¹ aansluitend bij het reeds bestaande Duitse woord Vielfraß ‘gulzigaard’,² vanwege de vermeende vraatzucht van de veelvraat. Of veelvraat ‘gulzigaard’ ook is ontleend aan het Duits, is onduidelijk. Het Nederlands kende al vraat ‘gulzigaard’, dus is het goed mogelijk dat de samenstelling veelvraat onafhankelijk van het Duits gevormd is, en trouwens ook onafhankelijk van veelvraat ‘Gulo gulo’.
In het AD is André Greipel een veelvraat in figuurlijke zin: een gulzige, begerige sprinter die veel etappes op zijn naam schrijft. Zoals ooit in extremis Eddy Merckx, bijgenaamd ‘de kannibaal’, of zoals wegwielrenster-veldrijdster Marianne Vos, de “veelvraat uit Babyloniënbroek’³.
Evenepoel [de Belgische wielrenner Remco Evenepoel] begint trekjes te krijgen van zijn grote voorganger Eddy Merckx, een erkende veelvraat. Hij won in april Luik-Bastenaken-Luik, in juli de Clásica San Sebastián en deze maand de Vuelta.
(26-09-2022, de Volkskrant)
1 Noors fjellfross (en vormvarianten), letterlijk ‘bergkater’, is een verouderd synoniem van jerv ‘veelvraat’.
2 En ‘hyena’?! Zie Kluge.
3 Algemeen Dagblad, 25-10-2017.Referenties
Woordenboek der Nederlandsche Taal (WNT), lemma veelvraat (gepubliceerd in 1953).
Jan de Vries, Nederlands Etymologisch Woordenboek, 1971.
Etymologisch woordenboek van het Nederlands (EWN) 4: S-Z, 2009, lemma veelvraat.
Kluge Etymologisches Wörterbuch der deutschen Sprache, 25. Auflage 2011, lemma Vielfraß.
Robert Giebels, ‘Evenepoel wordt steeds meer de veelvraat die Merckx ooit ook was’, de Volkskrant, 26-09-2022.
» De slokop Peter Sagan.
» De geweldenaar Gérard Depardieu.
» index
Geplaatst op 28 juli 2015, het laatst gewijzigd op 26 september 2022.
© de 5e Verdieping 2015-2022