Wat betekent bakke- in bakkebaard?
De Noorse schrijver Henrik Ibsen
met bakkebaard(en)
Het woord bakkebaard is dik twee eeuwen geleden ontleend aan het Duitse woord Backenbart.¹ Backe is het Duitse woord voor ‘wang’. Bij een bakkebaard groeit er haar op je wangen, maar niet op je kin.
Tegenwoordig verstaan we onder een bakkebaard het haar dat groeit op het stukje gezicht tussen oor en wang. Je hebt twee van die stukjes, dus ook twee bakkebaarden. Maar lees nou eens deze dichtregels uit 1821:
Wij zijn er…. Een zaal, zoo briljant gestoffeerd
Met mannen, wier bakkebaard krachtig ons leert,
Dat kinderspel lang, met den schoen en den tand,
Versleten, vergeten, gesteld is aan kant.
Hier staat bakkebaard in het enkelvoud. Er wordt namelijk een soort baard² mee bedoeld, namelijk een baard die uit twee bakkebaarden bestaat. Je had toen kunnen zeggen: wat heeft Henrik een mooie bakkebaard! Nu zouden we zeggen: wat had Henrik mooie bakkebaarden!³
Als je het woord bakkebaard uitspreekt, hoor je een tussenklank: de uh-klank van /bakkuhbaard/. Vaak wordt deze uh-klank met een tussen-n gespeld, zoals in paardenbloem, paddenstoel en pannenkoek. Zo niet bij bakkebaard. Want we kennen dan natuurlijk wel het woord bak, maar niet in de betekenis ‘wang’. Daarom noemen we bakkebaard een versteende samenstelling. Versteende samenstellingen vallen buiten de hoofdregel die regelt wanneer je al dan niet een tussen-n schrijft (de ‘pannenkoekregel’).
1 Jan Luif geeft een vroege attestatie van bakkenbaard uit 1774 (het staat in een vertaling van een Duits boek).
2 Een soort baard, net als een kabouterbaard, ringbaard, stoppelbaard e.d.
3 Het (verouderde) Duitse woord Backenbart duidt eveneens het soort baard aan. Duits Koteletten (meervoud) zijn bakkebaarden.
Referenties
Etymologisch woordenboek van het Nederlands (EWN) 1: A-E, 2003, lemma bakkebaard.
Jan Luif, ‘Oudere dateringen van woorden uit deel 1 van het EWN. 2. ba-byte’, in Trefwoord 2012.
» De etymologie van achterbaks.
» index
» Etymologiebank: lemma bakkebaard.
Geplaatst op 5 april 2011, het laatst gewijzigd op 7 januari 2019.
© de 5e Verdieping 2011-2019