De redstart ‘roodstaart’ (Phoenicurus spec.)
Gisteren gewandeld in Meijendel, het duingebied tussen Den Haag en Wassenaarse Slag. De nachtegaal en de sprinkhaanzanger waren al teruggekeerd uit Afrika. En ook de gekraagde roodstaart (P. phoenicurus) was er weer, terug uit de Sahel, en bleek in Meijendel behoorlijke dichtheden te bereiken: er zongen er opvallend veel. Beetje triest liedje, net als dat van de fitis.
Roodstaart is uiteraard een pars pro toto, de vogel is genoemd naar zijn roestbruine staart.¹ Hetzelfde geldt voor zijn Deense en Noorse naam rødstjert, zijn Zweedse naam rödstjärt en de niet-officiële Duitse naam Rotsterz (officieel (Garten)rotschwanz). En voor Engels (common) redstart.² Stjert, stjärt, Sterz, start en staart gaan terug op Protogermaans *sterta-.
Redstart lijkt dan wel gewoon, maar is dat niet, want het Engelse woord voor ‘staart’ is immers tail. Zoals in wagtail ‘kwikstaart’ (Motacilla spec.). In de samenstelling redstart is Oudengels steort, Middelengels stert ‘staart’ bewaard gebleven.³ Professor Lockwood schrijft: “The independent word disappears from English sources during the 13th cent., being replaced by tayl, but survives as a component of certain bird names […].”
1 Cornelis Kiliaan heeft de roodstaart opgenomen als rood-steertken (Etymologicum teutonicae linguae, 1599).
2 De zwarte roodstaart is de black redstart (Phoenicurus ochruros).
3 Vgl. wagstart ‘kwikstaart’, waarover Lockwood zegt: “Recorded between c.1440 ‘wagstert’ and 1570 ‘wagstarte’. In spite of the late attestation, we have here an old word for the Wagtail […].”Referenties
Woordenboek der Nederlandsche Taal (WNT), lemma roodstaart (gepubliceerd in 1920).
W.B. Lockwood, The Oxford Book of British Bird Names, 1984, lemma’s redstart, -start en wagtail.
Etymologisch woordenboek van het Nederlands (EWN) 4:S-Z, 2009, lemma staart.
» De Engelse vogelnaam redbreast.
» index» Etymologiebank: het lemma roodstaart.
» Vogelbescherming Nederland: de gekraagde roodstaart.
Geplaatst op 23 april 2021, gewijzigd op 19 januari 2022.
© de 5e Verdieping 2021-2022