Wat betekent de plaatsnaam Spijkenisse?

Spijkenisse is een plaats onder Rotterdam, gelegen op het dubbeleiland Voorne-Putten. Het is ontstaan aan een kreek van de Oude Maas. Het oudste gebouw is de 15e-eeuwse dorpskerk, maar het dorp wordt al genoemd in 1235, in de herkomstnaam Petrus de Spiiknesse.¹ In 1286 is de naam opgetekend in de stadsrekeningen van Dordrecht, eveneens als deel van een herkomstnaam, t.w. clase van spikenesse.²

Het 2e lid van Spijkenisse is nisse ‘nes: landtong, land dat uitsteekt in het water’. Daarover bestaat geen twijfel.

De betekenis van het 1e lid is onzeker. Spijkenisse zou een tautologische samenstelling kunnen zijn van spi(i)c en nisse, beide ‘nes, landtong’.¹ Maar het 1e lid kan ook Middelnederlands spiker ‘spijker, nagel’ zijn, dan naar een kennelijk langwerpige, spitse nes. Dat is de betekenis van de Zeeuwse plaatsnaam Scherpenisse.
En er zijn nog andere verklaringen voor spike denkbaar, namelijk ‘plaats waar vis gevangen wordt’ (dan ‘nes waar gevist wordt’; Spijkenisse was oorspronkelijk een nederzetting van boeren en vissers) of spike ‘rijshout’ dan wel ‘stuw (van rijshout)’³ (dan ‘met rijshout belegde nes’ resp. ‘nes bij de stuw’).

Ikzelf vind de verklaring ‘met rijshout belegde nes’ het meest aansprekend. In dat geval staat Spijkenisse naast toponiemen als Spekhoek en Spekland.

1 Van Berkel & Samplonius 2018.
2 VMNW; Van Berkel & Samplonius 2018.
3 Vgl. Van Berkel & Samplonius 2006, lemma Spijk (3): “Gebleken is dat in de 13e eeuw spike ook voor een visplaats werd gebruikt, misschien naar zo’n stuw: in Rijnland 1238 unam piscaturam que dicitur spike.” Voor spik, spek in toponiemen zie ook Schönfeld, p. 151-152.

Referenties
Wikipedia, lemma Spijkenisse.
Vroegmiddelnederlands Woordenboek (VMNW), lemma’s Spikenesse en spijc.
Middelnederlandsch Woordenboek (MNW), lemma specke (varianten spicke, spick).
M. Schönfeld, Veldnamen in Nederland, 2e druk 1950 (ongewijzigde herdruk 1980).
G. van Berkel & K. Samplonius, Nederlandse plaatsnamen; herkomst en historie, 3e druk 2006, lemma Spijk, 3.
  –  Nederlandse plaatsnamen verklaard, 2018, lemma’s Spijkenisse, Spijk, Nisse, Scherpenisse en Spekhoek.

» De plaatsnaam Nes aan de Amstel.
» De plaatsnaam Doornspijk.
» De plaatsnaam Piershil.
» De plaatsnaam Rhoon.
» index

Geplaatst op 6 maart 2017, het laatst gewijzigd op 1 mei 2020.

© de 5e Verdieping 2017-2020