“En laat ik het dan maar misschien meer als minister-president zeggen…”

Tijdens Zomergasten liet premier Rutte beelden zien van jonge Turkse Nederlanders, Erdoganaanhangers, die in Rotterdam demonstreerden tegen de couppoging in Turkije en een verslaggever van de NOS belaagden. “Oprotten hier!” De premier: “Primaire eerste gevoel is: lazer zelf op, ga zelf terug naar Turkije. ‘Pleur op!’ zou ik in het Plathaags zeggen.”
Lazer op, pleur op. President Obama die soortgelijke woorden in de mond neemt – Get lost! – je kunt het je niet goed voorstellen.

Voor Ewoud Sanders, medeauteur van het boekje Krijg de vinkentering!, was het woordgebruik van de premier aanleiding om oppleuren tot onderwerp van zijn wekelijkse taalrubriek Woordhoek te maken.
Hij veronderstelt dat oppleuren is gevormd naar analogie van werkwoorden als optiefen, opteren en opkleren, van tief ‘tyfus’, teer ‘tering: tbc’ respectievelijk kleer ‘klere, kolere: cholera’. Het klinkt bijzonder aannemelijk. Oppleuren is dan geen samenstelling met pleuren ‘smijten’, maar gevormd door pleuris ‘pleuritis’¹ te vervormen tot pleur (overdreven gezegd: door uit pleuris het element pleur te extraheren) en dit pleur vervolgens in op…en te voegen (om in stijl te blijven: te insereren): oppleuren, gebiedende wijs pleur op en, Rotterdams, pleurt op. Het is een productief procedé, waarmee makkelijk nieuwe vak-Fuck-woorden te vormen zijn. De Dikke Van Dale vermeldt sinds 2011 ook opkankeren en opkloten, gelabeld als ‘vulgair’.

Oppleuren lijkt dan overigens niet verwant met pleuren ‘smijten’, waarvan de etymologie onzeker is.²

1 Als in krijg de pleuris, zich de pleuris werken, de pleuris breekt uit.
2 Volgens Van Dale is pleuren ‘smijten’ klanknabootsend gevormd; een twijfelachtige verklaring.

Referenties
Ewoud Sanders, ‘Pleur(t) op!’, Woordhoek, NRC Handelsblad, 14-09-2016.

» Opbillen jij! En snel een beetje!
» “Verbolgen en in mijn wiek geschoten”.
» index

Geplaatst op 21 september 2016, gewijzigd op 17 november 2016.

© de 5e Verdieping 2016