Wat betekenen de plaatsnamen Castricum en Limmen?

Deze week moest de Rijdende Rechter een burenbrandje blussen in Limmen, een dorp in de gemeente Castricum. Limmen ligt net als het aangrenzende Heiloo op een strandwal. Al in de prehistorie waren de strandwallen geliefde vestigingsplaatsen en dat zal ook hebben gegolden voor de Limmer strandwal. De naam Limmen is al erg oud en behoort wellicht tot de oudste plaatsnamen van Noord-Holland. Niet zeker is wat de naam betekent. Er zijn diverse verklaringen in omloop, waarvan ik er hier eentje uitlicht, namelijk de intrigerende verklaring die terugvoert naar de Romeinse tijd.

Limmen is al bekend uit de 10e eeuw, als Limbon.¹ Een van de verklaringen in Nederlandse plaatsnamen knoopt aan bij Latijn limbus ‘zoom, rand’. Limmen is dan oorspronkelijk een water- of streeknaam, met als betekenis ‘grensplaats, grensgebied’, een herinnering aan de 1e eeuw na Chr., toen hier de grens van het Romeinse Rijk liep. Het landschap zag er heel anders uit dan nu. Onze nieuwe duinen bestonden nog niet (die zijn middeleeuws) en er liep een getijdenstroom, of veenstroom, die afwaterde op een zeegat bij het huidige Egmond.² Het gebied waar nu Noord-Holland ligt, was Fries gebied. De Friezen waren schatplichtig aan de Romeinen.

Iets ten zuidwesten van Limmen, pal achter de duinen, ligt het dorp Castricum. De naam Castricum is overgeleverd uit de 11e eeuw (in een 15e-eeuws handschrift), als (in) Castrichem. De naam wordt meestal uitgelegd als een zogenaamde heem-naam waarvan het eerste deel een persoonsnaam is met het afstammingssuffix -inga (dan ‘heem, woonplaats v.d. mensen v.d. persoon C.’), maar volgens Nederlandse plaatsnamen lijkt het eerste deel terug te gaan op Latijn castra ‘legerplaats’. Een Romeinse legerplaats is hier niet gevonden,³ wel ca. 10 kilometer zuidelijker, bij de Wijkertunnel. Daar, aan het voormalige Oer-IJ, lag Castellum Flevum. Toen de Friezen in 28 na Chr. in opstand kwamen – een belastingoproer was het – hebben zij geprobeerd dit fort te veroveren.

In 47 na Chr. besloot keizer Claudius dat de Rijn de grens van het Romeinse Rijk moest worden. De Romeinen bouwden op de zuidoever van de Oude Rijn een reeks forten. De gemeente Castricum werd weer exclusief Fries en de rust keerde terug, zodat men zich weer kon richten op de erfscheidingsgrens en de doorgeschoten beukenhaag van de buren.

1 10e-eeuws, overgeleverd in een 11e-eeuws handschrift.
2 Mond in Egmond is dan te verklaren als ‘monding’.
3 Bij het naburige dorp Krommenie, in de Zaanstreek, is mogelijk wel een militair steunpunt gevonden (’t Hain). De regio had blijkbaar wat weg van een gemilitariseerde zone.

Referenties
Oudnederlands woordenboek (ONW), lemma hēm.
G. van Berkel & K. Samplonius, Nederlandse plaatsnamen; herkomst en historie, 3e druk 2006, lemma’s Limmen, Castricum, Egmond-Binnen.
Riemer Reinsma, Namen op de kaart, 2009, p. 105.

» De plaatsnaam Alkmaar.
» De plaatsnaam Beverwijk.
» Huis van Hilde, archeologisch informatiecentrum van Noord-Holland.
» index

Geplaatst op 20 februari 2015, het laatst gewijzigd op 7 april 2021.

© de 5e Verdieping 2015-2021