Wat betekent de plaatsnaam Nijkerk?
Nijkerk is een oud Zuiderzeestadje in de provincie Gelderland. In 2013 was het precies 600 jaar geleden dat het stadsrechten kreeg van de hertog van Gelre. In de 18e eeuw kwam het tot bloei, vooral dankzij de handel in tabak.
In 1333/1334 wordt Nijkerk vermeld als Nyenkercke. Dat betekent gewoon ‘nieuwe kerk’. Tot voor kort meende men dat deze nieuwe kerk in de plaats was gekomen van een oude, afgebrande kapel, maar volgens recent historisch onderzoek is er voor het bestaan van deze kapel geen bewijs en kerkten de 13e-eeuwse Nijkerkers nog in Putten. De Puttense parochiekerk zal dan wel de ‘oude kerk’ zijn geweest, de Nijkerkse dochterkerk de ‘nieuwe kerk’.
De tegenwoordige Grote Kerk, waarvan de toren in 2012 werd uitgeroepen tot de mooiste kerktoren van Nederland, is overigens niet die ‘nieuwe kerk’ waaraan Nijkerk zijn naam te danken heeft, want de oude nieuwe kerk is al in 1421 verwoest.
Plaatsnaamkundig gezien is Nijkerk dus een zustergemeente van Neuenkirchen in Duitsland.
In journaaltaal spreek je Nijkerk uit als /neikerk/, de Nijkerkers zelf zeggen /niekark/. De klank /ie/ is de oorspronkelijke uitspraak. Omstreeks de 16e eeuw is de lange /ie/ in het Nederlands veelal veranderd in (gediftongeerd tot) de klank /ei/, gespeld als ij, maar in bepaalde dialecten en in sommige woorden is de /ie/ bewaard gebleven. In het Veluws zeg je bijvoorbeeld niet /keiken/, maar /kiek’n/, en in het Standaardnederlands zeg je niet /keikeboe/, maar /kiekeboe/.
Referenties
D. Otten, Het plaatsnamenboek van de Veluwe, 1992, lemma Nijkerk.
G. van Berkel & K. Samplonius, Nederlandse plaatsnamen; herkomst en historie, 3e druk 2006, lemma Nijkerk.
Wikipedia, lemma’s Nijkerk en Grote Kerk (Nijkerk).
‘Grote kerk was eerste; historici rekenen af met ‘legendes’ over Nijkerk’, Amersfoortse Courant, 26-09-2013.
» De plaatsnaam Putten.
» De plaatsnaam Voorthuizen.
» De plaatsnaam Appel.
» index
Geplaatst op 11 januari 2013, het laatst gewijzigd op 7 april 2019.
© de 5e Verdieping 2013-2019