in het duister tasten

Op zoek naar de betekenis van tentatively

a tentative translation

Tentatively, een Engels bijwoord waarvan ik jarenlang de betekenis dacht te weten, maar waarvoor ik geen goed Nederlands equivalent verzinnen kon. Die veronderstelde betekenis was zoiets als: vanuit een staat van onwetendheid of onzekerheid langzaam, gaandeweg, al zoekend, tot inzicht, tot kennis komen.
Uiteindelijk meende ik in een boekje over oud-minister-president Willem Drees (1886-1988) het antwoord gevonden te hebben.

Na zijn terugkeer uit Buchenwald gaat Drees door met zijn werk in het comité van partijvertegenwoordigers, dat inmiddels optreedt onder de naam Politiek Convent. In de beginperiode was Colijn de centrale figuur, maar Drees ziet hem niet terug. Juni 1940 is Colijn geïnterneerd en hij zal nog tijdens de oorlog in ballingschap sterven. In zijn plaats gaat Drees de belangrijkste positie innemen.
Wat deed het Politiek Convent precies? G.E. van Walsum, die als CHU-vertegenwoordiger¹ zitting had: ‘Er werd nogal tastenderwijs over het beleid gesproken. Veel aandacht voor de positie van wethouders. […] In de eerste periode begon Colijn meestal met een uiteenzetting over de militaire situatie. Wij hingen aan z’n lippen, want we dachten: ’t is zijn vak. Later bleek dat hij er helemaal naast zat. Hij voerde oorlog op de oude manier, hè.’

Tastenderwijs is een wat obscuur woord, want het staat noch in het WNT, noch in het Groene Boekje, en in de Dikke Van Dale is het alleen opgenomen als zogeheten opnoemer, onder het lemma -erwijs, bet. 1: ‘als tweede lid in van tegenwoordige deelwoorden afgeleide bijwoorden, die betekenen: op de wijze van de door het werkwoord genoemde handeling’ (bv. gebiedenderwijs, sluipenderwijs, spelenderwijs).
Het tastenderwijs uit het citaat is te verbinden met Van Dales tasten, bet. 7: ‘zoeken terwijl je in twijfel of onzekerheid verkeert’, het tasten naar het bovennatuurlijke, het resultaat van veel tasten en zoeken.

Nog een paar maal tastenderwijs in context:

Het leren gebeurt tastenderwijs. Door handelend te onderzoeken, zonder in de eerste plaats uitgelegd te krijgen hoe iets werkt, verwerft het kind echt inzicht.
(Wikipedia, lemma freinetonderwijs)

Evenals zijn voorgangers is Vreemdgang een door filosofie en mystiek aangeraakte bundel, waarin de dichter lange zinnen vol abstracties aaneenrijgt en tastenderwijs probeert iets onuitsprekelijks te benaderen, iets wat ons dermate vreemd is, dat het zich aan alle taal onttrekt.
(de Volkskrant, 06-04-2007)

Uit één mens heeft Hij heel het mensenvolk gemaakt om overal op aarde te wonen. Hij heeft bepaalde tijden vastgesteld en hun woongebieden afgegrensd, met de bedoeling dat ze God zouden zoeken en Hem wellicht tastenderwijs zouden vinden; Hij is immers niet ver van ieder van ons.²
(Handelingen 17:26-27, Willibrordvertaling)

Maar niet veel later maakte iemand mij erop attent dat tentatively helemaal niet ‘tastenderwijs’ betekent!
Oxford Dictionary:

1. ‘subject to further confirmation; not definitely’, the project is tentatively scheduled for next year, unions tentatively agreed to a three-year contract.
2. ‘in a way that lacks confidence; hesitantly’, “Are you all right?” Claire asked tentatively, I walked tentatively across the bridge.

Tentatively dus ‘voorlopig, niet definitief’ en ‘onzeker, aarzelend’.

Dan is nu de vraag: hoe tastenderwijs te vertalen in het Engels?
Gropingly misschien?

1 Van Walsum stapte na de oorlog over naar de PvdA en is o.m. burgemeester van Rotterdam geweest.
2 Uit de toespraak van de apostel Paulus tot de Atheners. In de nieuwe Bijbelvertaling: “Het was Gods bedoeling dat ze hem zouden zoeken en hem al tastend zouden kunnen vinden […].”

Referenties
John Jansen van Galen & Herman Vuijsje, Drees, wethouder van Nederland, 1980, p. 55.

» index

Geplaatst op 20 februari 2020.

© de 5e Verdieping 2020