Moorkopnieuws buiten komkommertijd
Ruim een eeuw geleden werd de vaderlandse patisserie opgeluisterd met een roomsoes die geglaceerd was met chocoladeglazuur en bekroond met een dot slagroom – de moorkop.¹ Het benoemingsmotief is duidelijk: de chocoladebruine bol in combinatie met de toef slagroom werd geassocieerd met wat toen nog ‘moorkop, morenkop’ heette: een zwart (en vaak getulband) mensenhoofd.² Moorkop zal zijn ontleend aan de Duitse naam Mohrenkopf, die iets eerder, eind 19e eeuw, is geattesteerd; het schijnt een leenvertaling te zijn van Frans tête de nègre.
Nadat eerder al het zusterwoord negerzoen ter discussie was komen te staan, in het kielzog van neger, is nu ook moorkop gestigmatiseerd: begin februari berichtten de kranten dat de HEMA had besloten om zijn moorkop voortaan te verkopen onder de naam chocoladebol, want de oude naam “past niet meer bij deze tijd”. Vooral voor nationalistisch rechts was dit reden om los te gaan. “Het is en blijft een Moorkop. Krijg de rambam Hema”, twitterde De Grote Boze Geblondeerde Man.
Woordenboekmaker Ton de Boon deed in de Volkskrant uit de doeken dat moorkop in ‘het vierdelige stappenstelsel voor woordverdwijning’ de tweede fase heeft bereikt, zijnde de fase waarin “een woord de publiciteit betreedt en er discussie ontstaat”.
In fase 3 schuift moorkop richting de periferie van onze woordenschat en wordt het een perifeer synoniem; het centrale synoniem wordt dan wellicht chocoladebol of chocobol.
In fase 4 sterft het woord uit.
Den Boon voorspelt dat moorkop nog tientallen jaren zal blijven rondwaren in onze taal, want “een burger zal vasthouden aan de woorden waarmee hij is opgegroeid”.
(Maar, zou je kunnen toevoegen, jongeren zullen een nieuwe naam snel oppikken – zeker als het een goed, aansprekend alternatief is – waardoor moorkop ook snel uit hun schoolwoordenboeken verdwijnen zal.)
Ook Duits Mohrenkopf staat ter discussie: “Die Bezeichnungen Negerkuss und Mohrenkopf werden in jüngerer Zeit wegen der rassistischen Konnotation der Ausdrücke Neger und Mohr im offiziellen Sprachgebrauch größtenteils vermieden. Die Bezeichnungen werden aber zum Teil noch von den herstellenden Unternehmen verwendet.” (Wikiwörterbuch).
De actie van de HEMA staat dus niet op zichzelf.
1 Ewoud Sanders schrijft dat moorkop al sinds 1907 voorkomt in advertenties van banketbakkers. De vroegste attestatie zal de advertentie van Maison W. Bras zijn, in de Preanger-bode van 5 januari 1907. Dit blad verscheen in Bandung, op West-Java, in het toenmalige Nederlands-Indië.
2 Het WNT-artikel MoorI, gepubliceerd in 1907, vermeldt de samenstelling Moorenkop ‘Ook als term in de wapenkunde: zwarte menschenhoofden, meestal met een hoofdband omwonden […].’ Moorkop ‘slagroomsoes’ staat niet in het WNT.
3 Moorkop ‘slagroomsoes’ heeft in Van Dale het label ‘NL’, net als negerzoen. Een (informele) Vlaamse naam voor de negerzoen is negerinnentet (Vlaams tet ‘tiet, borst’) (Wikiwoordenboek), oorspronkelijk vast een knipoog naar tête de nègre.
Referenties
Woordenboek der Nederlandsche Taal (WNT), lemma MoorI (gepubliceerd in 1907).
Wikipedia, lemma’s moorkop en Mohrenkopf, d.d. 12-02-2020.
Simone Peek, ‘Moorkop heet nu chocoladebol of roomkop’, NRC Handelsblad, 07-02-2020.
Nick de Jager, ‘Het verdwijnwoord ‘moorkop’ zit pas in fase twee’ [Ton den Boon over moorkop], de Volkskrant, 10-02-2020.
Ewoud Sanders, ‘Verouderde banketbakkershumor’, Woordhoek, NRC Handelsblad, 12-02-2020.
Geplaatst op 14 februari 2020.
© de 5e Verdieping 2020