Wat betekent de plaatsnaam Gulpen?
Bus 50 pendelt tussen Aachen Bushof en station Maastricht, over de N278. De weg voert dwars door het dorp Gulpen. Ook dwars door Gulpen loopt het riviertje de Gulp, dat bij Gulpen uitmondt in de rivier de Geul. Het dorp heeft aan de Gulp zijn naam te danken, want Gulpen betekent ‘(plaats) aan de Gulp’ (-en is de derdenaamvalsuitgang, met plaatsaanduidende functie). Gulpen wordt voor het eerst vermeld in 1161, als Golepe.¹
De waternaam Gulp is géén afleiding van het werkwoord gulpen, maar een zogeheten apa-naam: de p van Gulp is wat rest van het oude (Germaanse) wateraanduidende element apa ‘stroom, waterloop’.²
De taalkundige Jan de Vries veronderstelde dat het eerste deel *gula ‘geel’ kon zijn, maar tegenwoordig gaat men uit van *gulja ‘geul, smal water’.³ Gulpen is dan “een beetje dubbelop” (aldus de naamkundige Riemer Reinsma) te verklaren als ‘geulrivier’.1 1161, overgeleverd in een kopie uit 1246-1255.
2 Zo’n p zit bijvoorbeeld ook in de plaatsnamen Den Ilp, Gorp, Jisp, Velp en Weesp.
3 Schönfeld meende dat -apa in de apa-naam Gulp speciaal ‘klein water’ betekent, tegenover de grote Geul waarin het uitstroomt.Referenties
Oudnederlands woordenboek (ONW), lemma apa.
M. Schönfeld, Nederlandse waternamen, 1955, p. 113, 115.
J. de Vries, Woordenboek der Noord- en Zuidnederlandse plaatsnamen, 1962, lemma Gulpen.
R.E. Künzel, D.P. Blok & J.M. Verhoeff, Lexicon van nederlandse toponiemen tot 1200, 1988, lemma’s Gulpen en Geul.
G. van Berkel & K. Samplonius, Nederlandse plaatsnamen; herkomst en historie, 3e druk 2006, lemma’s Gulpen, Geulhem en Geulle.
Riemer Reinsma, Namen op de kaart, 2009, p. 11.
Geplaatst op 10 maart 2015.
© Zee-ezel 2015